1. Әртүрлі бунақденелілер топтарының қорегіне және қоректену тәсіліне байланысты ауыз аппарат түрлері (мысалдар).

1. Ауыз аппараттар: кеміргіш (алғашқы), шаншып-сорғыш, сорғыш түтік, жалағыш т.б. (сұйық тамаққа байланысты өзгерген).

Баста орналасқан 3 жұп жақ ауыз аппаратын түзеді: 2-ші сегмент аяғы-мандибулла, 3-ші сегмент аяғы-максилла және 4-ші сегмент аяқтарының бірігу нәтижесінде пайда болған-дара төменгі еріннен болады. 1-ші бас сегменті –интеркаляр (вставочный) нашар дамыған, аяқтары болмайды. Қорегі және қоректену тәсіліне байланысты насекомдарға кеміргіш, кеміргіш-жалағыш, пісіп-сорғыш, сорғыш түтік және жалағыш ауыз аппараттар тән.

Кеміргіш- алғашқы форма, ол онтогенетикалық дәлелденген. Мысалы: ауыз аппараты-сорғыш түтік көбелектердің дернәсілдерінің ауыз аппараты-кеміргіш. Басқа ауыз аппарат типтері кеміргіш ауыз аппараттың сұйық тамаққа көшуіне байланысты түр өзгерістері.

Ауыз аппарат типтері насекомдардың кең экологиялық радиациясын және қоректену тәсіліне орай топтардың арасындағы конвергентті ұқсастықты көрсетеді. Мысалы: сұйық тамақпен қоректенетін топтардың ауыз аппараты-тұмсыққа айналған, бірақ құрылысы.

Осыларға жеке тоқталсақ:Насекомдардың басым көпшілігінің ауыз аппараты кеміргіштиптіинеліктерге,тарақандарға,дәуіттерге,тікқанаттыларға,термиттерге,қоңыздарға және көптеген насекомдардың личинкаларына тән.Кеміргіш ауыз аппараты жоғарғы еріннен және үш жұп жақ аппаратынан құралады: жоғарғы,төменгі жақтан, және төменгі еріннен.

Кеміргіш ауыз аппараты,насекомдардың ауыз аппараттарының ішіндегі ең байырғысы және алғашқы түрі. Сұйық тамақты қорек ететін насекомдардың ауыз аппараттары кеміргіш-жалағыш функциясын атқарады(жарғаққанаттылардың көпшілігінде).Бұлардың құрылысы кеміргіш аппаратына ұқсас.Жоғарғы жақтары гүл тозаңдарды және сотыларды кеміруге бейімделген, ал төменгі жақтары мен төменгі еріннің бөліктері бірігіп,ұзын тұмсыққа айналып гүл шырынын және сұйық заттарды соруға немесе жалауға бейімделген.

Ал өсімдіктердің шырынымен және адамның жануарлардың қанымен қоректенетін насекомдардың ауыз аппараты шанышқыш- сорғыш болып келеді(масаларда, биттерде, қандалаларда,цикадаларда,т.б.) Мысалы,қансорғыш масалардың жоғарғы мен төменгі жақтары жіне ауыз қуысындағы хитинді өсіндісі-гипофаринксы ұзарып, жіңішке шанышқыш немесе тескіш қылтанақтарға айналған.

Сорғыш түтік ауыз аппараты көбелектерде жақсы дамыған.Бұлардың төменгі жақтары ұзарып сорғыш тұмсыққа айналған, ал қалғандары редукцияға ұшырап рудиментті түрде қалған. Үстіңгі ерні әрең ажыратылады, мандибулалары жоқ, астыңғы ерні үшбұрышты тақта күйінде және оның үшбунақты қармалауыштары сақталған.Ал төменгі жақтары ұзын тұмсыққа созылған, екеуінің жиектері қосылып соратын түтікше түзеді.

Жалағыш ауыз аппараты көбінесе шыбындарда кездеседі. Шыбындардың етті астыңғы ерінінің ұшында екі тақта тәрізді қалағы болады, олар жалағыш және сүзгіш аппаратының қызметін атқарады.Мандибулалары және төменгі жұп жақтары редукцияға ұшыраған, тек жақ қармалауыштары сақталған.

Насекомдардың кейбір түрлерінде ауыз аппараттары редукцияға ұшыраған. Мысалы,бөгелектерде,біркүндіктерде. Бұлар ересек сатысында қоректенбейді. Насекомдардың қарапайым формаларында ауыз аппараттары ерекше ауыз капсуласының ішінде орналасып,сыртқа ұщтары ғана шығып тұрады. Бұларды жабық жақтылар класс тармағына біріктіреді. Басым көпшілігінің ауыз аппараттары ауыз тесігінің айналасында орналасып сырттай жақсы көрінеді, олар ашық жақтылар класс тармағын құрайды.