13Билет

1. .Метаморфоз, оның түрлері. Метаморфоз физиологиясы (сыртқы және ішкі факторлар). Гемиметоболия жолымен дамитын бунақденелілер отрядтары, олардың биологиялық ерекшеліктері:

. Метаморфозды даму- жартылай түрленіп даму – гемиметаболия және толық түрленіп даму – голометаболия

Гемиметаболия – жартылай метаморфозды даму (тарақан, тікқанаттылар, кандала т.б.). Жұмыртқадан имагоға ұқсас дернәсіл шығады. Қанат бастамасы бар, гонада дамымаған (нимфа) 5-6 рет түлеп имагоға айналады. Дернәсілдер имагодан провизор мүшелері (дернәсілдің тіршілікке бейімділігі) арқылы ерекшеленеді (инелік, біркүндік, веснянка ). Олардың нимфасы суда дамиды, кеңірдекті желбезектері, инелік дернәсілдерінде қорек ұстайтын «маска» (төменгі еріннің түр өзгерісі) болады.

Голометаболия – толық түрленіп даму: жұмыртқа – дернәсіл – қуыршақ – имаго (қоңыздар, көбелектер, қосқанаттылар, жарғаққанаттылар, торқанаттылар, жылғалылар). Олардың дернәсілдері имагоға ұқсамайды, экологиялық айырмашылығы бар. Мыс: Зауза қоңызы ағашта, дернәсіл – топырақта; көптеген шыбындар ұшып тіршілік етсе, дернәсілдері ыдыраған органикалық қалдық бар топырақта дамиды. Дернәсілдер бірнеше рет түлеп қуыршаққа айналады. Метаморфоз процесінде 2 процесс: гистолиз және гистогенез жүреді. Қуыршақ стадиясында гистолиз процесінде– дернәсіл мүшелері бұзылады, гистогенезде– ересек форма мүшелері қылыптасады. Ас қорыту, мальпигиев, кеңірдек бұзылмайды, метаморфозда жетіледі. Қуыршақтан имаго шығады. Дернәсіл қор жинайтын, өсетін, қуыршақ – түрленетін, ал имаго – таралатын, көбейетін стадия.

Жартылай түрленіп дамитын насекомдарда бұл процесс бірқалыпты нимфа фазасында, ал толық түрленіп дамитын нсекомдарда түрлену – қуыршақ фазасында жүреді.

Ересек насекомның мүшелерінің қалыптасуы, яғни гистогенез – жіктелмеген клеткалардан имаго дискасы (бастамасы) даму есебінен жүреді. Имаго дискасынан көз, қанат ауыз аппараты, аяқ және ішкі мүшелер: бұлшықет, гонада дамиды. Асқорыту жүйесі, мальпигиев түтіктері, кеңірдек бұзылмайды, метаморфозда жетіледі.

Метаморфоз процесін ішкі секреция бездері реттейді.

Тіршілік ету, қоректену тәсіліне және тіршілік ортаға байланысты дернәсілдермен қуыршақтардың бірнеше типі бар

Метаморфоз процесін ішкі секреция бездері реттейді. Бас миының нейросекреторлы клеткасы бөлетін гормондар кардиаль дене іс-әрекетін жеделдетеді, оның гормоны гемолимфа арқылы алдыңғы кеуде безінен (прторакаль) дернәсіл гормоны – экдизонның бөлінуіне себепші болады. Экдизон түлеу процесін қамтамасыз етеді (кутикула ериді, түседі, жаңасы қалыптасады).

Метаморфозда ювениль гормонын бөлетін дененің маңызы бар. Оның жоғарғы концентрацисында дернәсіл түлеп, келесі дернәсіл стадиясы қалыптасады. Дернәсілдің өсу қарқынына байланысты бұл дененің іс-әрекеті әлсірейді, ювениль гормон концентрациясы төмендейді, алдыңғы кеуде бездері дегенерацияға ұшырайды, дернәсіл қуыршақ фазасында түлеп, имаго пайда болады.

Насекомдар метаморфозының екі түрі бір-біріне тәуелсіз қарапайым даму типі – протоморфоздан дамиды – деген болжам бар.