Kategoria ‘narodów cywilizowanych’ – blaski I cienie

J. Lorimer „The Institutes of the Law of Nations (1883).

Lorimer przeciwstawiając się idei powszechności prawa międzynarodowego formułował ideę inną, ideę jego uznawania i wskazywał jak społeczności pozostające na różnym stopniu cywilizacyjnego rozwoju uczestniczyć mogą w międzynarodowym porządku prawnym.

Stwierdzał zatem:

„Sfera powszechnego politycznego uznania [prawa międzynarodowego] obejmuje wszystkie istniejące państwa Europy wraz z zależnymi wobec nich koloniami, w zakresie w jakim są one zamieszkałe przez osoby urodzone w Europie i ich potomków; oraz państwa Północnej i Południowej Ameryki, które wywalczyły swoją niepodległość w relacji wobec państw europejskich, których były koloniami.

Sfera częściowego politycznego uznania rozciąga się na Turcję w Europie i Azję, na stare historycznie państwa Azji, które nie stały się zależne od państw europejskich – m.in., od Persji i innych państw Azji Centralnej, po Chiny, Syjam i Japonię.

Sfera naturalnego, lub innymi słowy ludzkiego uznania, obejmuje resztę rodzaju ludzkiego, choć w tym miejscu powinno się jednak dokonać rozróżnienia pomiędzy rasami postępowymi i nie-postępowymi.

To w przestrzeni tych pierwszych wyłącznie prawo międzynarodowe działa. Jednakże należy mieć także na uwadze relacje w jakie wchodzą cywilizowane społeczności z społecznościami cywilizowanymi częściowo, które je otaczają. Nie ma obowiązku stosowania pozytywnego prawa narodów, wobec dzikich, lub nawet barbarzyńców; ale jest obowiązkiem upewnienie się w jakim stopniu i w jakim kierunku, barbarzyńcy lub dzicy, dokonują częściowego uznania [prawa międzynarodowego]. Co się tyczy przypadku Turcji dostarczył on gorzkich doświadczeń wynikających z rozciągnięcia praw cywilizacji na barbarzyńców, którzy udowodnili swą niezdolność wykonywania obowiązków i którzy nie należą do postępowej rasy rodzaju ludzkiego.”

L.Oppenheim, International Law, 1905.

Autor wyróżniał kategorię ‘w pełni suwerennych państw’ (‘full-Sovereign States’). Poddawał w wątpliwość objęcie nią państw niechrześcijańskich takich jak Chiny, Korea, Syjam, Persja, a także chrześcijańskiej Etiopii.

Stwierdzał „Ich cywilizacje są tak zasadniczo różne od państw chrześcijańskich, że relacje z nimi na wzór układanych w kręgu państw chrześcijańskich, są z tej przyczyny niemożliwe. Ani ich rządy, ani ich ludność nie jest w stanie zrozumieć prawa międzynarodowego i podjąć się zachowań, które byłyby w zgodzie z wszystkimi regułami tego prawa.”

Oczywiście deprecjacja innych niż europejskie, chrześcijańskie społeczności i państw postrzegana była także w tamtej dobie jako nieuprawniona, bowiem istotą prawa międzynarodowego jest jego powszechność.

Tak np. J.C. Bluntschli, Das moderne Volkerrecht der civilisierten Staaten als Rechtsbuch dargestelt, (1868).

Bluntschli nie przeczył wszakże, że cywilizowane narody Europy i Ameryki w pierwszym rzędzie rozwijają świadomość prawną rodzaju ludzkiego. Prawo międzynarodowe jest kreacją ich cywilizacji i dominacja ich cywilizacji sprawia, że są umocowane do tego, aby działać jako nośnik i protektor prawa międzynarodowego (Trager und Schirmer des Volkerrechts).

Kryterium cywilizacyjnej przynależności – Oppenheim – „rozumienie i działanie zgodnie z zasadami prawa narodów”.