Қылмыстық және азаматтық істер бойынша сотың бірінші сатысындағы прокурор мен адвокаттың сөйлеулері

Прокурор мен адвокатқа қылмыстық іс бойынша процессуалдық позицияларын анықтап алулары үшін ең алдымен іс материалымен етене танысқандары абзал. Бұлай ету - сөз сөйлеуге дайындықтың негізін құрайды. Кез келген, барынша айқын, ешқандай қиындық тудырмайтын қатардағы іс болса да, онымен тынғылықты танысып алғандары жөн. Әсілі, бұлай, іспен егжей-тегжейлі танысу - сотта ұтымды сөйлеу кепілдерінің бірі болмақ. Әрбір қылмыстық істің материалдарын жан-жақты игерудің мақсаты мынаған саяды: кәсіби шеберлікке тән қасиетпен сот барысында не тексерілетінін алдын ала болжай алу; айыптау қорытындысы шешімдерінің іс материалымен сәйкестілігін анықтау; іс бойынша барлық дәйектемелер мен дәлелдемелерді тергеушінің есепке алуын қадағалау; соттың алдын ала тергеуінде кемшін деген тұстарды толыкқтырудың қажетілігін айқындау. Істі етене жақсы білу процеске қатысушы басқа тараптардың жетегінде кетпей, сот тергеуінде өзіндік әдіс, тактиканы, позицияны тандау үшін, сөз сөйлеудің мазмұнын айқындап, сөйлеуге жоспар құру үшін қажет-ақ.

Іспен танысу барысында алдымен қылмыстың неге, неліктен болғанын, сотқа нені, қалай дәлелдеген ләзім екенін, сот шешіміне қалайша әсер еткен дұрыс дейтін сауалдарға жауап іздеген құба-құп. Сот шешіміне әр түрлі дәйектемелер, дәлелдемелердің әсер етуі мүмкіндігін есте ұстап, ол үшін іс материалдарын еркін меңгеріп, сот процесіне белсене араласқандары ұтымды болмақ. Сонымен бірге айыптаушы мен қорғаушының іс бойынша кәперлеріне алатын мәселелері: істің нақты мән-жайын пайымдау; дәлелдемелерді бағалап, талдау; қылмысты саралауды негіздеу; сотталушы мен жәбірленушінің жеке тұлғалық мінездемелері; қылмыстың жасалуына түрткі болған себептер мен жағдайларға талдау жасау; жазалау шаралары туралы төл ойлары мен азаматтық талап.

Соттың бірінші сатысындағы қылмыстық іс бойынша төрелік айтылар сөздің өзегін мыналар құрайды:

— істің нақты мән-жайы, олардың қоғамдық-әлеуметтік бағасы;

— дәлелдемелерді талдау мен бағалау;

— анықталған нақты мән-жайларды заң тұрғысынан бағалау — қылмысты саралау;

— сотталушының жеке тұлғалық, қажеттілігіне қарай қылмыстық сот процесіне басқа да қатысушылардың мінездемесі;

— қылмыстық жазаны қолдануға байланысты немесе одан адалау мәселелері;

— азаматтық талапты шешу мәселелері;

— шешімін табуға тиісті басқа да мәселелер;

— қылмыстың жасалуына түрткі болған себептер мен салдарларды талдау және оның алдын алу туралы ұсыныстар.

Соттың бірінші сатысындағы азаматтық іс бойынша төрелік айтылар сөздің өзегіне мыналар кіреді:

— іс үшін маңызы бар нақты мән-жайлар;

— дәлелдемелерді бағалау;

— іс бойынша заң баптарын қолдану туралы ұсыныстар;

— іс шешудегі ұсыныстар;

— негіздің барлығына байланысты жеке анықтаулар шығару туралы ұсыныстар.

Наразылық пен шағым бойынша өтілетін соттың екінші сатысында соттық пікір-таластарға орын жоқ. Ондағы сот шешендерінің шығып сөйлеуінің мазмұны басқаша сипат табады.