15. Құқық нормасы, құқықтық қатынас және заңды деректердің байланысы

Құқық нормасы – мемлекет таныған және оны қамтамасыз ететін, қоғамдық қатынастарға араласып түсушілердің құқтары мен міндеттерін туындататын, олардың әрекеттері үлгі өлшем есебінде ретттей алатын жалпыға міндетті ереже норма. Құқықтық қатынас дегеніміз қатысушылардың құқықтыры мен заңды міндеттері болатын құқық нормаларымен реттелетін қоғамдық қатынастар. Құқық ормасы құқықтық реттеудің статикалық жағдайын білдіретін болса, құқықтық қатынас оның динамакалық жағдайын білдіреді. Олар пайда болады, өзгереді, тоқтатылады және жүзеге асырылады. Құқықтық қатынастардың динамакасы нақты өмірлік жағдайлармен, яғни заңды деректермен байланысты. Заңды деректер – нақты өмірлік жағдайлар, құқық нормалары олардың пайда болуымен құқықтық қатынастардың пайда болуын, өзгеруін және тоқтатылуын байланыстырады. Тек заңды деректер негізінде құқық субъектілері құқықтық қатынастарға түсе алады, өзара субъективті құқықтар мен заңды міндеттермен байланысты болады. Қарастырылатын деректер заңды деп аталады, себебі олар құқықтық нормаларда көзделеді: тікелей-гипотизада, жанама-диспозицияда, санкцияда. Норманың гипотизасында көрсетілген заңды деректер пайда болған сәттен бастап, құқық нормасы әрекет етеді, яғни тұлғалар-норманың адресаттары-оның диспозициясында аталған құқықтар мен міндеттерге ие болады. Сонымен қатар деректер заңды деп аталады себебі құқық нормаларымен бірге тараптардың өзара құқықтар мен міндеттердің нақты мазмұнын анықтайды. Мысалы, сатушы мен сатып алушының құқықтары мен міндеттерінің мазмұны азаматтық құқықтың нормаларымен ғана емес, тараптар арасындағы жасалған шартпен анықталады, ал соңғысы заңды дерек болып табылады. Жиі құқықтық қатынастар пайда болуы үшін деректердің құрамы , яғни екі немесе бірнеше заңды деректердің жиынтығы қажет (мысалы зейнеткерлік құқықтық қатынастың пайда болуы үшін белгілі бір жасқа жету, еңбек стажының болуы және әлеуметтік қамтамасыз ету органдарының шешімі қажет). Құқық нормалары жиі заңды салдарды заңды деректердің болуымен ғана емес, сондай-ақ олардың жоқ болуымен де байланыстырады. Мұндай байланысқа мысал ретінде міндетті орындамау болып табылады, ол бұзылған құқықты қорғау мақсатындағы процессуалдық қатыныастың негізі болады. Қандай да бір жағдайлардың немесе әрекеттердің жоқтығын білдіретін деректер заң ғылымында теріс деп аталады.

16. Мемлекет түсінігі, мәні, тағайындалуы.

Мемлекет – бұл арнайы басқару және мәжбүрлеу аппараты бар, қоғамның өкілі бола тұра, оны басқаратын және оның дамуын қамтамасыз ететін, бұқаралық биліктің саяси-аумақтық, егеменді ұйымы.

Өзіне тән ерекше белгілері мен қажетіне, сонымен қатар өзіндегі аса мол мүмкіндіктеріне қарай мемлекет экономиканы дамытудың, әлеуметтік, саяси, рухани, ұлтаралық және жеке адамдардың арасындағы қатынастың маңызды мәселелерін шешуге нақты қатысып, қоғамдағы істердің жағдайына белсенді түрде әсер ете алады. Мемлекет тек өзіне ғана тән функциялары, әсер ету нысандары мен әдістері бар айрықша құрылым ретінде сипатталады. Соның арқасында оны қоғамды, ұйымды, құрлымдар мен институттарда әрекет ететін басқалардан ерекшелігімен көзге түсетін күрделі саяси организм.

Мемлекет белгілері:

1. Жария биліктің болуы.

2. Тұрғындардың аумақтық бөлінуі.

3. Салалық жүйесі.

4. Егемендік.

5. Құқық.

Мемлекет дегеніміз – адамзат туралы қоғам дамуының нәтижесінде пайда болған саяси ұйым.

Мемлекеттің мәні. Мемлекеттің мәнін түсіну мемлекет және құқық териясының негізгі міндеттерінің бірі болып табылады. Мемекеттің мәні – бұл оның мазмұнын, мақсаттарын, қызмет етуін анықтайтын басты қасиеті. Мемлекеттің мәнін кең және тары мағынада түсінуге болады.

Кең мағынада мемлекеттің әлеуметтік мәнін биліктік – саяси ұйымдасқан қоғам, құқықтық заңдарға бағынған көптеген адамдар бірлестігі ретінде анықтауға болады. Мұндай бірлестіктің тұтастығы сәйкес мемлекеттік-құқықтық институттар мен қатынастарда көрініс тапқан бұқаралық-биліктік құрылымдар негізінде қалыптасады.

Тар мағынады мемлекеттің әлеуметтік табиғатын қоғамнан бөлектенген, жекелеген класстар мен әлеуметтік топтың да, қоғамның да мүддесін білдіруші әрі қорғаушы атқару аппараты, бұқаралық биліктің әртүрлі мекемеледің жүйесі ретінде анықтайды.

Мелекеттің мәнін қарастырғанда екі аспектіні ескерудің маңызы зор:

1. Формальды – кез-келген мемлекеттің саяси биліктің ұйымы екендігі.

2. Мазмұнды – осы ұйымның кімнің мүдделеріне қызмет екендігі.

Мемлекеттің мәнін анықтауда келесі бағытарды атап кеткен жөн:

1. класстық, бұған сәйкес мемлекеті экономикалық үстемдік құрушы топтардың саяси билігінің ұйымы ретінде анықтауға болады.

жалпы әлеуметтік, мемлекеті әртүрлі класстар мен әлеуметтік топтардың мүдделерін ескеру үшін жағдай жасайтын саяси биліктің ұйямя ретінде қарастыруға болады.