10. Қазіргі кезеңдегі мемлекет қызметтері және оның жіктелуі.

11. Қүқық жүйесі: түсінігі және элементтері.

Көптеген құқық нормалары әртүрлі қоғамдық қатынастарды реттеу кезінде бірімен – бірі келісімді байланыста болады. Құқық жүйесі обьективтік сипатта болады, себебі, шын мәнісінднгі бар қоғамдық қатынастар жүйесін көрсетеді және адамдардың субьективтік көзқарастарымен құрылмайды. Құқық жүйесі экономикалық, саяси, адамгершілік және басқа қоғамдық қатынастармен, сол елдердің тарихи даму барысымен, оның ұлттық ерекшеліктерімен қамтамасыз етіледі.

Құқық жүйесі – құқықтың ішкі құрылымен, барлық құқық нормалардың бірлігімен, келісімділігімен, олардың салаларға қосымша салаға, құқықтық институттарға бөлінуіндегі логикасымен көрінеді.

Қоғамдағы құрылған құқық жүйесі осы елдердің тарихи дамуындағы ерекшеліктерін көрстеді. Ол көптеген қоғамдық қатынастардың ықпалымен және қажеттілікпен құрылады, қоғамдық көпжақты мүдделерін және даму болашағын қамтиды.

Құқық жүйесі ретінде мынадай белгілермен сипатталады: біріншіден – құқық органикалық тұтас құқықтық құбылыс, кездесоқ нормлардың жиынтығы емес. Құқық нормалары обьективтілігімен сипатталады. Екіншіден, құқық жүйесі – көп салалы, мазмұндары бірдей емес және көлемі жағынан да өзгеше, құрамдық бөліктерін қосып алады. Біртұтас құрылым болғандықтан, құқық жүйесі құқық нормаларына, құқық институттарына, әртүрлі салаларға және сала бөліктеріне бөлінеді.

Сонымен, құқық жүйесі – оның ішкі құрылымы, олардың бірлігінде және мемлекеттегі құқық нормаларының келісімділігі, сонымен қатар, құқықтың салыстырмалы жекшеленуі.

Элементтері:

Ең төменгі деңгейдегі бірінші бөлім – құқықтық норма. Бұл деңгейдегі норма бір қатынастың ішкі мазмұнын, оның орындалу жолдарын, субьектінің екі жақты құқық, міндет, жауапкершіліктері көрсетіледі. Ол қатынастың немесе бірнеше ұқсас қатынастардың толық дұрыс орындалуына бірнеше құқықтық нормаларды біріктіруге тура келеді. Мысалы, азаматтық қатынастар, қылмыскердің құқықтары. Құқық жүйесінің ең жоғарғы, күрделі құрылымдық элементі – құқықтың саласы. Бұл деңгейде қоғамның жеке салалық қатынастарын басқаратын нормативтік актілер біріктіріліп дамытылады. Сонымен қатар, бірнеше құқықтық институттар өзара бірлесіп қоғамның салалық қатынастарын реттейді.

Сонымен құқық жүйесі өзінің құрамына жеке норманы, құқықтық институтты және құқықтық саланы біріктіреді.

12. Романо-германдық құқық жүйесінің ерекшеліктері.

Роман – германдық құқықтық жүйе дегеніміз тарихи даму барысында рим құқығы және оның рецепциясын жасау негізінде нормативтік құқықтық келісімдердің қабылдануы. Бұл құқықтық жүйенің қалыптасып және дамуына VI ғасырда дүниеге келген. Византияның императоры Юстинианың « Corpus iuris civilis» деп аталатын құқықтық құжаты ерекше рөл атқарады. XVIII – XIX ғасырдың бас кезеңінде континенталдық Европа мен АҚШ – та Конституциялар мен салық қатынастарын реттейтін кодекстер пайда болды. Мысалы, АҚШ–тың 1789 жылы, Францияның 1791 жылғы Конституциялары 1804 жылы Францияда қабылданған Наполеонның азаматтық кодексі. Роман – германдық құқықтық жүйенің өзіне тән мынадай ерекшеліктері бар:

1. Мемлекетте міндетті түрде ең жоғарғы күші бар Конституцияның болуы.

2. Құқықтық жүйенің жариялылық (мемлекттік, әкімшілік, қаржы, қылмыстық және қылмыстық – процессуалдық) және жеке болып бөлінуі (азаматтық, неке, сауда).

3. Мемлекетте парламент қабылдаған заңдарды іс жүзіне асыру үшін заңға сәйкес нормативтік кесімдердің қабылдануы (жарлық, қаулы, ереже, шешім және т.б.), заңнаманың делегациялануы.

4. Қоғамдық қатынастардың құқықпен реттелінетін негізгі салаларды Кодекспен реттеледі.

5. Құқықтың қайнар көздері ретінде нормативтік құқықтық кесім болып саналады, құқықтық әдет ғұрыпты пайдалану жоққа тән немесе мүлдем қолданылмайды.

6. Судьялар мемлект қабылдаған нормативтік құқықтық кесім негізінде ғана шешім, үкім шығарады.

7. Сот прецеденті құқықтық қайнар көзі бола алмайды және сот тәжірибесінде қолданылмайды.

Р.Давид айтқандай: «роман – герман қазіргі әлемде кездестірген бірінші отбасы» болып табылады. Роман – германдық құқықтық жүйе Африка елін, Латын Америкасын, Шығыс және Жапония, сонымен қатар Еуропа елдерінің көп бөлігін басқан. Бұл құқықтық жүйе өзінің белгілеріне қарай екі топқа бөледі: романдық және германдық болып. Бірінші топқа Франция, Италия, Бельгия, Люксембург және Нидерландия елдерінің құқықтық жүйесі жатады. Ал, екінші топқа Германия, Австралия, Швейцария және т.б. елдерінің құқықтық жүйесін жатқызуға болады. Роман – герман құқықтық жүйе өз бастауын Ежелгі Рим елінен алады. Оның негізгі қайнар көзі Рим құқығы болып табылады. Сондықтан, бұл құқықтық жүйенің басқа құқықтық жүйелерден айырмашылығы бар [23, 63 б.].

Өзінің даму барысында роман – германдық құқықтық жүйе көп жолдардан өтті. Зерттелу нәтижесінде үш негізгі эволюциялық кезеңдерден тұрды.

Бірінші кезең – Роман – германдық құқықтық жүйенің дамуы мен құрылуы оның эволюциясына XIII ғасырға дейінгі кезеңді қамтиды. Заңгер ғалымдардың пікір бойынша XIII ғасырда «Роман – герман құқықтық жүйенің дамыған уақытты» - деп білуге болады [26, 51 б.]. Бұл кезеңнің құқықтық қайнар көзңнен айырмашылығы қандай? Осы кезге дейін қандай бір материалдың жинақталу үлгісін мен оны континентік құқықтың роман – германдық құқықтық жүйге біріктірумен негізделді.

Роман – германдық құқықтық жүйенің дамуының екінші кезеңі ХІІІ – XVIII ғасыр аралығында жатады. Ол басында ХІІІ – XIV ғасырда Италияда, ал кейінірек бүкіл Батыс Еуропаға таралған Ренессанспен немесе Қайта Өрлеу дәуірімен теңестіріліп қарастырылады.

Антикалық мәдени мұрасына мойынсусынуды бейнелейтін Қайта Өрлеу, өзін көптеген салалардан соның ішінде заң саласында да көрсетті. Өз кезегіде бүкіл Батыс Еуропаға, Африканың және Қиыр Шығыстың кейбір елдерінде таралған ұлы ерте кезде мойынсыну соның ішінде Ежелгі Римнің құқықтық дәстүрлері мен құқықтық жүйені қарату идеиясы қоғамның құқықтық мәдениетінің жаңа жағдайларда дамуына және құқықтық өмір сүруінің қажеттілігін түсінуге үлесін тигізді [27, 48 б.].

Роман – германдық құқықтық жүйесінің дамуының осы кезеңін сипаттай отырып, Рене Давид «жаңа қоғам құқық қажеттілігін қайта орнатты» деп жазды. Ол «Құдай талап ететін және прогресске қажетті реттілік пен қауіпсіздікті тек құқық қана қамтамсыз ете алатынын түсіндірді. Бұл кезде қайырымдылыққа негізделген христиан қоғамының идеясын кейінге қалдырды. Жер бетіндегі «құдай қаласын» тұрғызу идеясын бас барта бастауы. Шіркеудің өзі мұны танып, сенішілердің қоғамы – дінге қоғамды және зайырлы қоғамды, ар – намыс сотын және сот төрелігін айқын ажырата бастады. XVIII ғасырда дін мен моральді азматтық тәртіп пен құқыққа араластыруды қойды. Құқыққа қоғамдағы маңыздылығы, өз ролі мен белгілі бір автономдық берілді. Қоғамның алдыңғы деңгейлері бірінші орында заңгерлер мен философтар билік иеленушілерден бүкіл қоғамдық қарым – қатынастар тек құқыққа негізделіп жасауына жәнеөткен көптеген ғасырлар бойы билік еткен монархия мен өктемділікке шек қойылуын талап етті.

Роман – германдық құқықтық отбасының қалыптасуы мен дамуының ерекшеліктері жөнінде айта отырып, англо – саксондық құқықтық жүйесіне қарағанда ол Король немесе өзге де биліктің кеңеюі мен күшеюінің, олардың орталықтануының нәтижесі емес. Роман – германдық құқықтық жүйесі Еуропа континентінде елдердің бір – бірімен берілгені ғана емес бұл бірігу идеясының өзі болмайтындай көрінген кезде пайда болды