83. Құқыққа сай жүріс-тұрыс және оның түрлері.

84. Құқықтық қағидалары және олардың юридикалық тәжірибедегі маңыздылығы

Құқық теорияснда құқық қағидасы деп қоғамдық қатынастарды реттеу, қоғау барысында қалыптасқан құқық жүйесшнін қалыптасуы және құрылуының ,мәнін негізгі идеаларының жиынтығын айтады.

Құқықтың қағидалары құқықтың мазмұнын ,мәнін және ерекшеліктерін айқындайды. Құқықтың сананың элементтеріне жатады. Халық құқық қағидаларын тану және оған сену арқылы әділеттілікті, әділ сотты бағалайды. Заң ғылымында құқықтың қағидалары мынандай түрлерге бөлінеді:

1. Халық билігінің баяндылығы. Бұл қағида ҚР Конституциясының үшінші бабында мына мағынада бекітіледі:

1 Мемлекеттік биліктің бірден- бір бастауы халық

2 Халық билікті тікелей республикалық референдум және еркін сайлау арқылы жүзеге асырады, сондай‑ақ өз билігін жүзеге асыруды мемлекеттік органдарға береді

3 ҚР на билікті ешкімде иемделіп кете алмайды. Билікті иемденіп кетушілік заң бойынша қудаланады. Халық пен мемлекет атынан билік жүргізуге Республика Президентінің, сондай‑ақ өзінің Конституциялық өкілеттігі шегінде парламенттің құқығы бар. Республика Үкіметі мен өзге де мемлекеттік органдар мемлекет атынан оларға берілген өкілеттіктері шегінде ғана билік жүргізеді.

2. Демократизм. Біздің мемлекеттімізде құқықтың демократизм қағидаларының іске асырылуы үш бағытта жүргізіледі:

А) Азаматтардың құқықтары мен бостандықтарының шеңберін кеңейту.

Ә) Үкіметтік емес ұйымдардың құқықтары мен бостандықтарын Конституциялық талаптарға сай дамыту азаматтық қоғамның толыққамды дәрежеде қалыптасуына мүмкіндіктер жасау.

Б) Демократиялық институттардың шеңберін кеңейте отырып өмірдің барлық саласында заңдылықты нығайту. Заңды орындау барлық заңды тұлғалар жеке тұлғалардың қажеттілігі болуы тиіс. Заң бұрмаланғанқоғамда лауазымды тұлғалар мен мемлекеттік органдар халықтың бақылауынан тысқары қалады бюрократия күшейіп, адам құқыұтары аяққа тапталады .

3. Барлық адам және адамзаттардың заң алдындағы тең құқылығы. Ешкім ұлтына , нәсіліне , әлеуметтік тегіне , дініне , тіліне жынысына қарамастан құқық нормалары талабы шеберінде артық дептанымайды . Лауызымдарға ие болу жеке адамдардың қабілеттеріне ғана сай дәрежеде іске асырылуы тиіс .

4. Гуманизм. Адамгершілік қасиетінің асқақтауы ең жоғарға құндылықтар санатына көтеріледі, тпбиғи құқықтарының позитивтік құқықта орын тебуі. Гуманизм негізінде адам құқықтарын ең қастерлі құндылықтарын санатына жатқызады және оның іс жүзіне асырылуы үш мәселені қамтиды: біріншіден, адамгенршлік идеяның құқықтық барлық саласыны енуі. Екіншіден, мемлекеттің күш қолдануы ереже, кек алу емес, керісінше, тек қажеттіліктен туындайды, келтірілген зиянды зардаптардың орын толтыру, болашақта алдын алу үшін пайдаланады. Осы бағытты жасалған қадамдардың ең бастысы ретінде өлім жазасын қолдануға мараторий жариялау болып табылады. Үшіншіден, құқық бұзушылық жасаған субъектілерге кінәләрінің ауырлығына байланысты жазаны тағайындау. Гуманизм қағидасы құқықтық мемлекет құру барысында адамдар діни нормаларды кеңінң қажеттікке жаратады, оларды саналы дәрежеде орындау, іске асыру арқылы, ұлы Абай айтқан имани гүлді қалыптастырады. Бұл ең жоғарғы дәрежедегі гуманизм Алланы сүйу, оны жаратқан адамды және пендешіліктен арылып, әділеттікті сүйу.

5. Әділеттілік қабылдаған құқықтық нормалар әділеттілік сипаттарға ие болулар қажет. Әдідеттілік құқықтың іргетасы. Бұл қағиданы құқықтық реттеудің барлық саласына енгізу мына бағытта жүзеге асады:

а) мемлекетбалығы әділеттік құқықтың талапиар негізінде азаматтардың қоғамға қосқан еңбек, үйлесіне қарай бөлінуі тиіс. Артықшылық тек халыққа сіңірген еңдегіне қарай ғана берілуі мүмкін.

ә) әділеттілік тек қана заңдылық негізінде іс жүзіне асады. Заңды оындау әркімнің азаматтық борышы, оны бұрмалау әділеииілікті аяққа таптау.

б) әркімнің кінәсіне қарай заң алдындағы тең жауаптылығы.

6. Адам құқықтары мен міндеттерінің біртұтастылығы. Құқықтар мен міндеттерді еш увқытта бөлік қарауға болмайды. Бұл екі үғым бір бірімен ажырамайтын, біртұтастықтық мағынанын білдіреді. Адам құқытары мен міндеттерін бөліп қарау әділетсіздік мен заңсыздыққа жол ашады.

7. Сендіру мен мәжбүр етуді үйлестіру. Құқықтық реттейдің негізгі қағидалары ретінде қоғамда кенінен пайдаланылатын талап. Қалай болған жағдайда да, адамды ең алдымен сендіру қажет, тек бұл жағдайда тиімді нәтижелер болмаған жағдайларда ғана мәжбүр ету шаралары қолданылады. Сендіру құлықтылық мораль, әдет ғұрып нормаларын қолдану негізінде болатын болса, мәжбірлей шаралры заңнама негізінде іс жүзіне асырылады, Құқықтық мемлекетті сендіру мен мәжбүр ету прогмативтік көзқарас негізінде тәжірибеде пайдаланылады.