77. Құқықшығармашылық түсінігі мен түрлері

Құқық шығармашылығы – мемлекеттік қызметтің маңызды бағыттарының бірі. Құқық шығармашылығы деп заңды актілерді жасау, жарыққа шығару не болмаса олардың заңды күшін жою, олардың алға қарай тиімділігін дамытуға бағытталған құқық қалыптастыру процесінің соңғы сатысы ретінде қоғамдағы объективті жағдаймен айқындалған арнаулы қызметі. Құқық шығармашылық бұл негізінен құзыретті мемлекеттік органдардың нормативті құқықтыұ актілерді қабылдау, өзгерту және жою бойынша арнаулы қызметі. Құқық шығармашылық төмендегідей ерекшеліктермен сипатталады: 1.белсенді түрдегі шығармашылықты білдіретін, мемлекеттік қызмет болып табылады; 2.оның шығаратың негізгі өнімі – ең алдымен нормативтік актілерде іске асырылатын заңдық нормалар; 3.қоғамды басқарудың ең маңызды құралы, оның даму стратегиясы осы жағдайда қалыптасады, мінез-құлықтың маңызды ережелері қабылданады; құқық шығармашылығының деңгейі мен мәдениеті, осыған сәйкес қабылданатын нормативтік актілердің сапасы да – қоғамның өркениеттенуі мен демократиялануының көрсеткіші; құқықтық нормаларды жасау, өзгерту және олардың күшін жоюда объективті әлеуметтік қажеттіліктерді және қоғам мүдделерін танып білуге негізделген мемлекеттің ерекше нысанды қызметі.

Құқық шығармашылықтың түрлері:

1)Субъектілер бойынша: 1. халықтың тікелей құқық шығармашылығы- бұл мемлеке пен қоғам болмысының ең маңызды мәселелері бойынша референдум – бүкілхалықтық дауыс беру арқылы өткізіледі; 2. мемлекеттік органдардың нормативті құқықтық актілерді қабылдауы; 3. мемлекеттің лауазымды тұлғалардың құқықшығармашылығы; 4. жергілікті өзін өзі басқару органдары мен лауазымды тұлғалардың мемлекет оған берген өкілеттіктердің шеңберінде құқық шығармашылығы; 5. мемлекеттік органдар менмемлекеттік емес қоғамдық ұйымдардың бірлескен құқық шығармашылығы; 6. соттық-заңды прецеденттерді қалыптастыру;

2) Құқықтық нормаларды жасау тәсілі бойынша: 1. өкілді-халық атынан әр түрлі ұйымдардың нормаларды шығаруы; 2. тікелей мемлекеттік органдардың нормаларды шығаруы; 3. бекітушілік – сот тәжірибесі барысында қалыптасқан ережелерге заңжды күш беру;

3) Нормаларға заңды күш беру тәсілі бойынша: 1. өкілеттіктерді беру (делигированное) – мемлекеттің өз өкілеттіктерін беруі; 2. санкцияланған – мемлекет даяр жазылған нормаларды қабылдайды.

4) Қабылданатын құқықтық актілердің сипаты бойынша: 1. конституциялық; 2. заңдық; 3. заңға тәуелді (ведоствалық).

5) Құқық шығармашылықтың жекелеген түрі ретінде шарттық құқық шығармашылықты бөледі.

78. Заңдылықты және құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету кепілдері.

Заңдылық дегеніміз мемелекеттің конституциясын,парламенттің қабылдаған заңдарын, президенттің заң күші бар жарлықтарын қатаң бақылап,оларға нышан келтіруге жол бермеу.заңға тәуелді актілерді бақылау заңдылыққа жатпайды. Заңдылықтың мазмұны үш элементтен тұрады.

1. Қоғамда әділ заң саясаты болу керек. Сол арқылы мемлекеттің заңдары ьостандықты теңдікті, адамгершілікті, инабаттылықты,парасаттылықты және т.б жақсылықты мемлекет пен азаматтардың ара қатынасын дұрыс басқару.

2. Конституцияның, заңның мазмұнын толық іске асыру, дұрыс орындау.

3. Конституция мен заңды халықаралық құқықтың принциптерін қатаң қорғау, оларға нұқсан келтіруге жол бермеу.

Заңдылықты қорғау субьектілері мемлекет, оның органдары, лауазымды тұлғалар, қоғамдық ұйымдар егер де заңды рұқсаты болса. Жеке тұлғалар заңдылықты қорғаудың субьектісі болмайды. Олар заңды бұзса, құқытық тәртіпті бұзған болып саналады.

Заңдылық дамыған елдердің саяси, мемлекеттік, экономикалық, әлеуметтік, мәдениеттік құрылысының негізі. Жақсы заңдылық қоғамның барлық саласына өзінің әсерін ықпалын тигізеді. Заңдылықтың өзіне тән ерекшеліктері.

1. Заңдылық барлық қоғам көлемінде дамиды. Оны орындау, дамыту барлық қоғамның жұмысы. Бұл жұмыситы қамтамасыз ету мемлекеттің, бірлестіктердің, одақтардың, ұ жымдардың, саяси партиялардың міндеті. Баұылау мемлекеттік органның жұмысы.

2. Заңдылық нормативтік актілермен тығыз байланысты дамиды. Олар бір біріне зор әсер етіп отырады. Бірі жақсы дамыса, екіншісі де жақсы дамиды, нашар дамыса, екеуінің де деңгейі төмен болады.

Сондықтан, заңдылық мемлекетте бір бірімен тығыз байланысты екі мәселені дұрыс дамытуды қалайды.

1. Заң шығаруды дамыту, нығайту, кемшілікке жол бермеу.

2. Заңды бұлжытпай, уақытында орындауды қамтамасыз ету.

Заңдылықтың негізгі талабы.

1. Заңның үстемдігін қамтамасыз ету.

2. Заңды түсіну мен орындаудың бірлестігін қатаң орындау.

3. Адам өз құқығын, өз бостандығын қорғаймын деп басқаның құқығына нұқсан келтірмеуге міндетті.

4. Заңдылыққа еш мәселені қарсы қоюға болмайды.

5. Құқықты бұзушылыққа қатаң күрес жүргізу.

Құқықтық тәртіптің жоғары дәрежеде болуы заңдылықтың деңгейіне тығыз байланысты .

Құқықтық тәртіптің мазмұны субъектілердің дұрыс тәртібі, нормативтік актінің талабына сәйкес жұмыс жасау, іс әрекетте қателікке жол бермеу. Құқықтық тәртіптің құрылымы қоғамның санасымен байланысты тұрғыда іс әрекет жасап, қатынас арқылы өзінің мүдде мақсатын іске асыру. Құқықтық тәртіптің ерекшелігі бұл қарым қатынас норма арқылы өмірге келіп, мемлекеттің бақылауында болады. Егерде қарым қатынаста қателіктер кетсе, оны мемлекеттік орган түзеуге тиіс.

Құқықтыө тәртіп дегеніміз қоғамдағы қатынастардың жүйе салаларының нормативтік актілер арқылы дұрыс, жақсы, уақытында реттіліп орындалуы.

Заңдылықтың, құқықтық тәртіптің кепілдіктері

1. Материалдық кепілдік егерде субьектілер өзара қателіктер жіберсе өздері келісімге келіп нормативтік актіні дұрыс орындауға тиіс.

2. Саяси кепілдік қоғамның саяси тұрақтылығы заңдылыққа, тәртіпке көп әсер етеді. Қоғамдағы барлық бірлестіктер, одақтар, ұжымдар, саяси партияар дұрыс, жақсы жұмыс жасауы көп әсер етеді.

3. Моральдік кепілдік қоғамның инабаттылық, парасаттылық деңгейі жақсы болса заңдылық тәртіп те жақсы болуға тиіс.

4. Заңды кепілдік мемлекеттің заңдылықты, тәртіпті бақылап отыратын арнаулы органдарының рөлі, маңызы, әсері өте зор.

Заңдылық пен құқықтық тәртіптің әлеуметтік маңызы.

• Қоғамдық өмір бір қалыпты жақсы дамиды.

• Мемлекеттік, шаруашылық, қоғамдық ұйымдар мен органдар жақсы жұмыс жасайды.

• Барлық адамдардың құқығын,бостандығын, барлық ұйымдардың, ұжымдардың мүдде мақсатын дұрыс орындап, дамытуға мүмкіншілік туады.

Заңдылық пен құқықтық тәртіпті жақсы дамыту әдіс тәсілдері.

1.Құқықты бұлжытпау шараларының жүйесінің сапасын жақсарту.

2. Кінәға сәйкес заңды жауапкершіліктің түрін анықтау, әділтті жаза қолдану.

3. Еріксіз жауапкершілікті қолдануды дұрыс пайдалану.

4. Заңдылыққа, құқықтық тәртіпке мемлекеттік бақылауды әділетті жүргізу.

Сонымен құқықтық тәртіп заңдылықтың дәйекті, нақтылы толық орындалуы. Заңдылық құқықтық тәртіптің мазмұны мен мақсаты, мұраты мен қағидалары. Заңдылық пен құқықтық тәртіп тығыз байланысты. Құқықтық тәртіп заңдылықтың мазмұны мен мүдде мақсаты. Осы екі ұғым бірлесіп орындалып жатады.