72. Нормативтік құқықтық акт, құқық қолдану актілері және талқылау актілерінің арақатынасы.

73. Мемлекет типологиясына формациялық көзқарас.

Мемлекет типологиясы – сан алуан мемлекеттердің өздеріне тиісті тұтастай алынған маңызды қасиеттері мен жақтарының жиынтығы және жалпылама ерекшеліктерінің жүйесі. Қазіргі кезеңде мемлекет типологиясына екі түрлі көзқарас орын алған: өркениеттік және формациялық.

Формациялық көзқарас-негізгі өлшем ретінде әлеуметтік-экономикалық белгілер (қоғамдық-экономикалық формация) қолданылады. Аталған көзқарастың өкілдерінің ойынша, қоғамдық дамудың шешуші факторы базис болып табылады, ол қондырмалық құбылыстардың: мемлекет пен құқықтың да типін анықтайды. Мемлекеттің тарихи тектері дегеніміз белгілі бір экономикалық формацияға сәйкес пайда болған, олардың таптық мәнін көрсететін мемлекеттің негізгі қасиеттерінің жиынтығы. Экономикалық базис типіне сай мемлекеттер: құл иеленушілік, феодалдық, буржуазиялық, социолистік (оңғы кездері бұларға азияттық өндіріс тәсіліне негізделген мемекеттер мен прафеодализм қосыла қарастырылуда) болып бөлінеді.

Қазіргі кезеңде мелекет типологиясына қатысты мәселе қарастырылғанда, көпшілік формациялық көзқарасқа жүгінетіндігіне қарамастан, оның да кем соғатын тұст ары тұстары бар екенін ескеру қажет. Оған алдымен, шығыстық мемлекеттерді типтеу мәселесі жатады. Авторы: К.Маркс

74. Құқықтық қатынас түрлері.

75. Құқық үстемдігі қағидасы құқықтық мемлекеттік ең жоғарғы қағидасы ретінде.

Бұл қағиданың талаптары бойынша құқықтық мемлекетте заң өмірдің, қоғамдық қатынастардың барлық саласында үстемдік етіп, заңдылықтың орнауы қатаң түрде қамтамасыз етілуі тиіс. Заңның үстем болуы негізінде екі бағытта іс жүзеге асырылады. Біріншіден, Президенттен бастап барлық мемлекеттік оггандар, мекемелер, лауазымды тұлғалар мен барлық адамдар заңға бағынулары тиіс. Ешкім заңсыз әрекеттері үшін жауапкершіліктен босатыла алмайды. Жасаған әрекеттерінің қоғамға қауіптілігіне қарай жауапқа тартылатыны ешқандай дау туғызбайтын аксиома болуы қажет. Екіншіден, атқарушы органдардың шығарған нормативтік құқықтық келісімдері Конституцияға және басқа Парламент шығарған заңдарға қарама қайшы келмеулері тиіс. Яғни, құқықтық қағидалар мен талаптар барлық заңдардың ең негізгі өзегіне айналулары тиіс. Олай болған жағдайда шығарылған заңдар репрессилық, жауыздық және антигуманистік сипат алып, адам құқын аяққа таптауға кеңінен жол ашылуы әбден мүмкін. Мысалы, өткен ғасырдың 30 жылдары Кеңес мемлдекетінде осындай оқиғалар кең етек жайды. Қылмыстық жауапқа, тіпті атуға дейін он екі жастан бастап тартылды, Отанды сату деген айып тағылумен сотталғандардың кәмелетке толған отбасы мүшелері сайлау құқықтарынан айырылып, бес жылға жер аударылды. Ал 1931-жылы қабылданған заң бойынша жұмысқа себепсіз шықпай қалғаны үшін жұмыстан қуылып, тұратын тұрғын үйінен айырылатын болған. Қабылданған заңдар әділетсіз, гуманизм, құқықтық қағидалардан мүлдем ада.

76. Мемлекеттік билік: түсінігі, жалпы белгілері.

Мемлекет – қоғамды басқару міндетін атқаратын, адамдардың, топтардың, таптардың қарым-қатынастарын реттеп отыратын, заңдарды қабылдайтын саяси ұйым.

Мемлекет нысаны деп мемлекеттік билікті ұйымдастыру мен оның құрылымын айтады. Мемлекет нысаны түрлі аспектілер түрінде көрінеді: біріншіден – бұл мемлекет пен басқарудың жоғары органдарын құру және ұйымдастырудың белгіленген тәртібі; екіншіден – бұл мемлекеттің аумақтақ құрылысын жасаудың тәсілі; үшіншіден – бұл мемлекеттік /саяси/ билікті жүзеге асырудың әдістері, амалдары мен жолдары.

Басқару нысаны – мемлекеттегі жоғары егемендік биліктің ұйымдастырылуы, оның органдарының өзара және халықпен байланысын сипаттайды. Түрлері:

• монархия – мемлекеттің егеменді жоғары билігі бір адамның қолында өмір бойы болады және атадан балаға мұра ретінде беріледі. Монарх еш адамның алдында жауап бермейді. Монархияның түрлері – абсолютті немесе шектеусіз монархия, шектеулі конституциялық немесе парламенттік монархия және дуалистік монархия.

• Республика – мемлекеттегі ең жоғары билік сайланбалы органдарға тиесілі болады. Түрлері – президенттік, парламенттік және аралас.

Мемлекеттің аумақтық құрылымы – тұтастай мемлекет пен оның бөліктерінің белгілі түрдегі құқықтық қатынастарын сипаттайтын мемлекеттің аумақтық ұйымдастырылуы. Екі түрі бар: унитарлы мемлекет, яғни тұтас орталықтандырылған мемлекет және күрделі, яғни мұндай мемлекеттердің құрамдас бөліктерінің белгілі бір дәрежеде дербестігі бар. Күрделі мемлекет түрлері: империя – күш жұмсаудың нәтижесінде құрылған мемлекет, конфедерация, федерация – бұл мемлекет күрделі одақтық мемлекет, оның құрамдас бөліктері мемлекеттік құрылымдар болып табылады, достастық – белгілі бір дәрежеде тектес болып келетін ортақ белгілермен сипатталады \Еуропа одағы/, мемлекеттер бірлестігі – қоғамның мемлекеттік болып ұйымдасуының өтпелі кезеңдеріне тән, халықаралық шарт негізінде құралады.

Мемлекеттің саяси режимі – мемлекеттік өкімет билігін жүзеге асыру әдістерінің жиынтығы. Түрлері – демократиялық түрлі партиялардың, идеологиялық плюрализм, сайлау құқығы т.б./ және антидемократиялық – авторитарлық /шексіз диктатура/, тоталитарлық /әкімшіл-әміршіл жүйе, бір идеология т.б/ және фашистік режим жатады