70. Мемлекет типологиясына өркениеттік көзқарас.

мемлекттерді өркениеттік критериймен де бөлген қазір жиі кездеседі. өркениеттік әдістің және формациялық бөлудің айырмашылықтары көп. Формациялық критерий көбіне қоғамның таптық құрылысы мен өндірістік тәсіліне көңіл аударады. Бұл типологияның сыңар жақ түсіндірілуі. Мемлекеттердің ерекшелігін көрсету үшін басқа қоғамдық жағдайларына ықылас салу керек. Мемлекеттің экономикалық базисін зерттеген кезде тек негізгі экономикалық формаларына назар аудармай, барлық экономикалық формаларды зерттеп орнын көрсету керек. Қоғамның құрылысын көрсету үшін қанаушы және қанаушылық таптардан басқа қоғамды құрған барлық топтарды зерттеп, орындарын, рөлін, маңызын түсінген дұрыс. Мемлекеттің сана өмірін байқап білу негізгі таптың басшы саналарынан басқа қоғамда жаңа құрылып келе жатқан саналарға да көңіл бөлу керек. Осы қоғамның әдет-ғұрыптары, әр топтың саналары және құқықтары халықтың байлығын құрады. Ал зерттеудің ең маңызды тәсілі – жеке адамды, оның құқықтарын, объективтік жағдайын, саяси, әлеуметтік және еңбек қарым-қатынастарын байқап көрсету ол мемлекеттің негізгі міңездемесін беру үшін өте керек. Қоғам бірнеше топтарға бөлінетін болса да, мемлекеттің алдында тұрған мақсат сол таптардың арасындағы қайшылықтарды бәсендетіп бүкіл халықтың мүддесін қорғау. Осы әдісті біз өркениеттік әдіс деп атаймыз. өркениеттік әдіс мемлекет өзінің елінде тұратын адамдар үшін қандай жақсылық істеді, экономикалық, саяси, әлеуметтік, өнегелі қоғамның дамуы үшін қандайшара қолданды деген сұрақтарға жауап береді.

Мемлекеттердің басқаша бөлінгені де кездеседі, мысалы: демократиялық мемлекеттер және демократияға қарсы мемлекеттер; демократиялық және династиялық мемлекеттер.

71. Құқық нормасы: түсінігі, белгілірі, құрылымы

Құқықтық норма дегеніміз – құқықтың бір ғана ереже, қағидасы. Құқықтық норма мемлекет таныған және оны өзі қамтамасыз ететін, қоғамдық қатынастарға араласып түсушілердің құқытар мен міндеттерін туындататын, олардың әрекеттері үлгі, эталон, масштаб, өлшем есебінде реттей алатын жалпыға міндетті ереже, норма.

Әрбір құқықтық норманың үш элементі болады: гипотеза, диспозиция және санкция.

Құқықтық норманың гипотезасы /жорамалы/ құқықтық норманы қолдану үшін қажетті мән-жайлардың бар екенін көрсететін құқықтық норманың бөлігі. Гипотезаның көмегімен мінез-құлықтың қиялдағы нұсқасы өмірдегі жағдаймен, белгілі адаммен, мерзіммен және орынмен байланыстырылады. Гипотезаның қарапайым /бір ғана мән-жайды көрсетіп, сол жағдайда құқықтық норма қолданылатын болса/ және күрделі /егер құқытық норма қолдану үшін екі не одан да көп мән-жай қажет болса/.

Құқықтық норманың диспозициясы – құқықтық қатынастарға қатысушылардың мінез-құлқы қандай болуы керек екенін анықтайтын құқықтық норманың бөлігі. Диспозицияның қарапайым /мінез-құлықтың мазмұны ашылмаса/, сипаттамалы /мінез-құлықтың барлық мәнді белгілері анықталса/ және сілтемелі /егер құқықтық норма диспозиция анықталған басқа құқықтық нормаға сілтеп нұсқаса/.

Құқықтық норманың санкциясы – құқықтық норманың диспозициясы бұзылған жағдайда қолданылатын жағымсыз шараны көрсететін норманың бөлігі. Санкцияның түрлері – абсолютті анық, баламалы, салыстырмалы.

Заң нормативтік акт болып табылады. Оның құрылымы ерекше, ол баптардан тұрады. Ал заңнын бабы бір немесе бірнеше ққықтық нормалардан тұруы мүмкін.

Құқықтық нормалардың түрлері:

• реттейтін – міндеттеу, тыйым салу және құқықты белгілеу нормаларына бөлінеді.

• Факультативтік, ол белгілі бір жағдайда мінез, іс-әрекетініңбасты нұсқасынан ауытқытуға мүмкіндік жасайды.

• Ұсыныстық нормалар, деп аталатын бірнеше түрлі іс-әрекет нұсқауларынан біреуі ғана артықтау немесе тәуірлеу деп кеңес береді.

• Негізгі және туынды, тұрақты және уақытша.

• Ерекше топ – мадақ нормалары, яғни адамдардың мінез, іс-әрекет шараларымен дем беріп ынталандырады.

• Анықтамалық-пайымдық, яғни дефинитивтік нормалар – мемлекеттік құқықтық институттардың белгі-нышандары мен анықтамалары көрсетіледі.

• Коллизиялық –нормалардағы қайшылықтардағы шешуге мүмкіндік беретін нормалар.