2.Сөзжасам және атау жасау теориясы (номинация)

Сөзжасам және ономасиология.Сөзжасам және атау жасау теориясы.Ұғым мен ой, атау, таңба арасындағы байланыс.Сөзжасамның объективтілігі мен субъективтілігі туралы.Әлемдік тіл біліміндегі атау теориясы туралы негізгі көзқарастарға шолу. Жаңа атау жасаудың негізгі заңдылықтары. Атаудағы таным бейнесі. Атаудың табиғаты туралы түсінік. Атау теориясы туралы. Атау мен сөзжасамдық қатынас.Біріншілік және екіншілік номинация туралы. Номинативтік белгі. Атаудағы номинативтік белгі. Номинативтік белгінің арнайы сема қалыптастырудағы орны. Сөзжасамдық парадигма мен сөзжасамдық синтагма.

Пәннің тақырыптарын оқыту ұсынымдары:

№1 Тақырыпты оқытуда «Сөзжасам және ономасиология.Сөзжасам және атау жасау теориясы.Ұғым мен ой, атау, таңба арасындағы байланыс.Сөзжасамның объективтілігі мен субъективтілігі туралы.» айрықша көңіл бөлу керек_____________________________________________________________.

№10 Тақырыпты оқытуда «Сөзжасамдық уәждеме » айрықша көңіл бөлу керек_____________________________________________________________.

Өзіндік жұмысты (үй тапсырмалары) орындауға арналған ұсынымдар:

Оқытылған тақырып бойынша үй тапсырмасын орындауда келесілерді білуі тиіс:

Тақырып бойынша теориялық материал:

1- сабақ

1. Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы пәнінің зерттеу нысаны, мақсаты мен міндеттері. Cөзжасам – тіл білімінің жеке саласы

2. Мына төмендегі сұрақтарға берілген әдебиеттерден жауап дайындау.

1.«Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы » қандай пән?

2.Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы » пәнінің мақсаты не?

3. Аталған пәннің міндеті не?

4. Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы » пәнінің зерттеу нысаны не?

5. Сөзжасам қай жылдан бастап жеке пән ретінде оқытыла бастады?

6. Сөзжасам саласы бойынша алғашқы еңбек қалай аталады?

7. Қазақ тілінің сөзжасам саласын зерттеген қазақ ғалымдары кімдер?

8. Н.А. Оразахынова, Ж. Т. Исаева, Г.С. Сүлеева Қазақ тілі( Сөзжасам. Морфология) атты оқу құралынан № 1- 5 жаттығуларды орындау. (10 -14 беттер)

Орындаудағы әдістемелік нұсқаулық және әдебиеттер (негізгі және қосымша):

Негізгі әдебиеттер:

1. Н.Оралбай. Қазақ тілінің сөзжасамы. Алматы, 2002.

2. Салқынбай А.Б.Қазақ тілінің сөзжасамы. Алматы, 2003

3. Н.А. Оразахынова , Ж. Т. Исаева, Г. С. Сүлеева Қазақ тілі

(Сөзжасам. Морфология),Алматы: « Арыс» баспасы, 2004,- 10 –14 бет.

Қосымша әдебиеттер:

1. Қазіргі қазақ тілінің сөзжасам жүйесі. Алматы, 1989.

7. Қалиев Ө. Сөз тудыру жеке сала. КМ.1984, №6, Б.57-60.

8. Қалиев Ө. Өнімді, өнімсіз жұрнақтарды анықтау критерийлері. ҚМ. 1980. №9.

9. Қалиев Ө. Сөздік морфемалық және туу құрамы. ҚМ. 1979, №4.

10. Қайдаров А.Т. Структура односложных корней и основ в казахском языке. Алматы, 1986.

11. Қалыбаева А., Оралбаева Н. Қазіргі қазақ тілінің морфемалар жүйесі. Алматы, 1986.

12. Исаев С. Қазіргі қазақ тіліндегі грамматикалық ұғымдар. Алматы, 1992.

13. Ибатов А. Сөздің морфологиялық құрылымы. Алматы, 1982.

14. Ибатов А. Қазақ тілінің туынды сөздер сөздігі. Алматы, 1988.

2- сабақ. Сөзжасамның тілдің басқа салаларымен байланысы

Төмендегі сұрақтарға беріл негізгі және қосымша әдебиеттерден жауап іздеу.

1.Сөзжасам тілдің қандай салаларымен байланысты?

2. Сөзжасамның фонетикамен байланысы қалай көрінеді?

3.Сөзжасамның морфологиямен байланысы қалай дәлелденеді?

4.Сөзжасамның синтаксиспен байланысын дәлелдеңіз.

5.Сөзжасам тілдің тағы қандай салаларымен байланысты?

Блиц-тестерді шешу.Мәнжазбаларды жазу.

3- сабақ. Қазақ тілінің сөзжасам жүйесі.Сөзжасамдық тәсілдер

Мына сұрақтарға жауап табу мақсатында берілген әдебиеттерді пайдалану керек.

1.Сөз байлығының толығуы немен тікелей байланысты?

2.Сөзжасам тәсілдері нешеу?

3. Фонетикалық тәсіл деп қандай тәсіл аталады? Мысал келтіріңіз.

4. Морфологиялық тәсіл дегеніміз не?

5. Синтаксистік тәсіл қандай тәсіл?

Берілген тапсырмаларды орындау, өздігінен іздену, ой қорыту, ой іздеу.

Негізгі әдебиеттер:

1. Н.Оралбай. Қазақ тілінің сөзжасамы. Алматы, 2002.

2. Салқынбай А.Б.Қазақ тілінің сөзжасамы. Алматы, 2003

3. Н.А. Оразахынова , Ж. Т. Исаева, Г. С. Сүлеева Қазақ тілі

(Сөзжасам. Морфология),Алматы: « Арыс» баспасы, 2004,- 10 –14 бет.

Қосымша әдебиеттер:

1. Қазіргі қазақ тілінің сөзжасам жүйесі. Алматы, 1989.

7. Қалиев Ө. Сөз тудыру жеке сала. КМ.1984, №6, Б.57-60.

8. Қалиев Ө. Өнімді, өнімсіз жұрнақтарды анықтау критерийлері. ҚМ. 1980. №9.

9. Қалиев Ө. Сөздік морфемалық және туу құрамы. ҚМ. 1979, №4.

4- сабақ : Сөзжасамдық мағына. Туынды сөздер.

Мына сұрақтарға жауап табу мақсатында берілген әдебиеттерді пайдалану керек.

1. Сөзжасамдық мағына дегеніміз не?

2. Туынды сөздің сөзжасамдағы рөлі қандай?

3. Құрамы жағынан туынды сөз неше морфемадан тұрады?

4.Туынды сөздің ерекше белгілері қандай?

5.Туынды сөздің номинативтік мағынасы дегеніміз не?

6.Туынды түбір неше морфемадан тұрады?

7.Күрделі сөздер дегеніміз не?

8. Біріккен сөздер дегеніміз не?

9. Кіріккен сөз дегеніміз не?

10. Тіркескен күрделі сөз дегеніміз не?

11.Туынды сөздің негізділігі дегенді қалай түсінесіз? Тақырып бойынша конспект жасау.

5-сабақ. Сөзжасамдық талдау.

Сөзжасамдық талдауда туынды сөздің қандай үлгі (модель) бойынша жасалғаны, оның сөзжасамдық қандай типке жататынына да ерекше көңіл бөлінуі керек. Тілде қандай туынды сөз болса да, тілдегі сөзжасамдық үлгілердің бірі арқылы жасалады.Мысалы, егін, жиын, түйін, қолда, емде, жақта деген туынды түбірлерді талдауда олардың тілде бар екі түрлі үлгі арқылы жасалғаны да ескеріледі.

Сөзжасамды сатылай кешенді талдауды үйрету.

Жаттығу жұмысы. Төмендегі сөздерді сызбадағы үлгімен талдаңыз. Парыз, қазына, мұра, қызметкер, қоғамдық, елбасы, көзқарас, дағды-дәстүр

Негізгі түбір сөздерді сатылай кешенді талдау

- Бұл сөз бір құрамнан тұр: адам.

- Тұлғасына қарай – адам – негізгі түбір. Себебі, сөздің ары қарай бөлшектенбейтін мағына беретін негізгі бөлігі.

- Құрылысына қарай – дара. Себебі, бір ғана негізгі түбірден тұр.