ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қ.ЖҰБАНОВ АТЫНДАҒЫ АҚТӨБЕ ӨҢІРЛІК МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

Оқу-әдістемелік кешен

Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы пәні бойынша

(пәннің коды мен атауы

5В011700 – Қазақ тілі мен әдебиеті мамандығы үшін

мамандықтың шифры мен атауы

____________________студент (магистрант) 3 курс

Жалпы білім негізінде күндізгі оқу түрі

Ақтөбе қ.

2014 ж.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Қ.ЖҰБАНОВ АТЫНДАҒЫ АҚТӨБЕ ӨҢІРЛІК МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

БЕКІТЕМІН Оқу ісі жөніндегі проректор __________________Айпеисова С.А. «____»_______________20__ж.

Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы

(пән атауы)

курсының

ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ

Мамандық атауы 5В011700- қазақ тілі мен әдебиеті________________________

(шифры, атауы)

Ақтөбе

2014 ж.

I Оқу бағдарламасы курсын құрастырған және енгізген :

Орындаушылар:

____ф.ғ.к., аға оқытушы__________________ Қондыбай К.Ә.

(дәрежесі, атағы/лауазымы) қолы Ф.А.Ә

«____»______________20___ж.

______________________ _____________ ________________________

(дәрежесі, атағы/лауазымы) қолы Ф.А.Ә

«____»______________20___ж.

Жауапты орындаушы – кафедра меңгерушісі

_ф.ғ.д., профессор_____________________ Садирова К.Қ.

(дәрежесі, атағы/лауазымы) қолы Ф.А.Ә

«____»______________20___ж.

ІІ КАФЕДРАНЫҢ ОТЫРЫСЫНДА ТАЛҚЫЛАНДЫ

Хаттама №____________ «___»_______________________2014ж.

III РЕЦЕНЗЕНТ

_ф.ғ.к.,доцент Аманғазиева М.

(дәрежесі, атағы) қолы Ф.А.Ә

«____»______________2014ж.

IV ФАКУЛЬТЕТТІҢ ОҚУ - ӘДІСТЕМЕЛІК КОМИССИЯСЫНА

БЕКІТУГЕ ҰСЫНЫЛДЫ

Хаттама №___________ «___»_______________________2014ж.

V Қ.ЖҰБАНОВ АТЫНДАҒЫ АӨМУ ОӘК ОТЫРЫСЫНДА БЕКІТІЛДІ

Хаттама №____________ «___»_______________________2014ж.

VI АЛҒАШҚЫ ТЕКСЕРІС КЕЗЕҢІ 2014 ж.

ТЕКСЕРІС УАҚЫТЫ 3 жыл

VII ОРНЫНА ЕНГІЗІЛДІ __________________________________

Бекітілген күні

ПӘН МАЗМҰНЫ (Теориялық бөлім)

Алғы сөз

«Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы» - қазақ тіліндегі сөзжасамдық процестерді, сөзжасамның негізгі ұғымдары мен теориясын, сөзжасамдық тәсілдерді, сөзжасам нәтижесінде жасалатын туынды сөздің мағынасын зерттейтін негізгі іргелі пән.

«Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы» пәнінің негізгі мақсаты: Қазақ тілі сөзжасам жүйесінің негізгі заңдылықтары мен тәсілдерін, теориялық түсінігі мен ішкі семантикалық құрылымына талдау жасай отырып кешенді түрде оқыту

«Қазақ тілінің сөзжасам жүйесі» пәнінің міндеті: Қазақ тілінің сөзжасам жүйесінің негізгі ұғымдарын айқындау; сөзжасам теориясы мен атау теориясының байланысын саралау; сөзжасам жүйесі мен уәждеме; сөзжасам жүйесінің негізгі тәсілдерін саралау; туынды сөз табиғатын талдау; сөз таптарының сөзжасамын айқындау.

«Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы» пәнінің негізгі міндеті:

Қазақ тілінің сөзжасам жүйесінің негізгі ұғымдарын анықтау;

Сөзжасам жүйесі мен атау теориясының байланысын саралау;

Сөзжасам жүйесі және уәждеме (негіздемесі);

Сөзжасам жүйесінің негізгі заңдылықтарын анықтау;

Сөзжасам жүйесіндегі негізгі тәсілдерді саралау;

Туынды сөз табиғатын талдау;

Сөз таптарының сөзжасамын айқындау;

Синтетикалық сөзжасам тәсілі;

Фонетикалық сөзжасам тәсілі;

Семантикалық сөзжасам тәсілі;

Аналитикалық сөзжасам тәсілі.

Қазақ тілінің сөзжасам жүйесін оқыту барысында студент тіл баюының ең негізгі көзі – төл сөздердің мағыналық және тұлғалық дамуы нәтижесінде болатын сөзжасам құбылысы екенін пайымдайды. Сөзжасам – таным нәтижесін таңбалайтын процесс. Қазақ халқының төл дүниетанымында қалыптасқан әлем бейнесінің сәулеленген көрінісі мен халықаралық ұғымдарды таңбалау - сөздің негізгі қызметінің бірі болса, оны таңбалау, негіздемесін дұрыс айқындап, белгілеу сөзжасамның негізгі нысаны ретінде танылады. Сөзжасам нәтижесінде жаңа атаулар жасалып, қалыптасады.

Адам баласының әлем бейнесін тануы, қабылдауы, қоғамдық түсінігі мен танымы тілдік бірліктер арқылы көрініс табады. Табиғаттағы, қоғамдағы танылған ұғымдардың белгісі мен қасиеті, сапасы мен сыны, қимылы мен әрекеті, амалы мен сипаты бірте - бірте танылып, жаңадан жасалған сөздер арқылы бейнеленеді. Жаңа атау – туынды сөз ретінде танылады. Туынды сөз өзіндік дара мағынаға ие болғандықтан, жеке лексикалық бірлік ретінде қарастырыла алады.Сқндықтан сөзжасам жүйесі ономасиологиялық, когнитивтік, онтологиялық, номинативтік аспектіде қарастырылады.

Қазақ тілінің сөзжасам жүйесі – іргелі теориялық курс болғандықтан, студенттердің теориялық білігі мен білімін, тарихи танымын жетілдіріп қана қоймай, практикалық дағды сіңіруді мақсат етіп қояды.Мектеп грамматикаларында сөзжасам жеке сала ретінде оқылатындықтан, оның негізгі теориялық ұғымдарын тереңдете оқытудың болашақ мұғалімдер үшін маңызы ерекше. Әсіресе, туынды сөздің мағыналық құрылымын семантикалық аспектіде зерделеудің мәні зор. Әрбір атаудың мағынасын номинативтік негізде саралап, ұғым мен заттың, таңбаның арасындағы байланысты анықтау қажет болады.

Лабораториялық сабақтарда сөзжасам жүйесінің негізгі ұғымдары, тәсілдері нақты деректер негізінде талданып көрсетіледі.

«Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы» пәнінің өзге пәндермен байланысы:

Қазіргі қазақ тілінің сөзжасам жүйесі тіл білімінің барлық салаларымен де тығыз байланысты болады. Оның мәнісі сөзжасамның негізгі зерттеу нысанының сөз , лексикалық бірлік туғызу процесі болуымен түсіндіріледі.

«Қазіргі қазақ тілінің сөзжасамы» фонетикамен, лексикамен, морфологиямен тығыз байланыста. Бұл байланыс , ең алдымен, тілдің жүйелілік негізінен шығады.

Фонетикамен байланысы. Дыбыстардың сәйкестігі тіл дамуы барысында жаңа сөз жасауға алып келеді. Дауысты және дауыссыз дыбыстардың сәйкесуі туралы айтылған ғылыми пікірлер мол. Олардың сәйкесуі негізінде жаңа атау пайда болып, туынды сөз жасалады. Сондықтан сөзжасам мен фонетика тығыз байланыста зерттеледі

Лексикамен байланысы.Сөзжасам процесі арқылы барлық жаңа туынды сөздер жасалып, лексикалық бірлік ретінде танылады. Сөздің мағыналық дамуы арқылы да жаңа сөздер жасалады. Бұл семантикалық тәсіл ретінде анықталады.Кез келген сөз лексикологияның зерттеу нысаны болса, туынды сөзді жасаушы процесті сөзжасам саласы анықтайды.

Морфологиялық байланысы.Туынды сөздің жасалуының бір тәсілі ретінде жұрнақтардың жалғануы саналады.Қазіргі таңда бұл ең негізгі тәсілдердің бірі. Сондықтан бұл екі сала бір – бірімен тығыз байланыста зерделенеді.

Синтаксиспен байланысы. Туынды сөздің жасалу көзінің бірі сөздердің бірігуі, тіркесуі, қосарлануы. Синтаксистің негізгі зерттеу нысаны саналатын сөз тіркестері тарихи даму барысында лексикаланып, жаңа атау сөзге айнала алады.Аналитикалық сөзжасам тәсілі арқылы сөзжасам синтаксиспен тікелей байланысқа түседі.

Қазақ тілінің сөзжасам жүйесі сондай–ақ, семантика, ономасиология, номинация, уәждемемен тығыз бірлікте қарастырылады.

Сөздің жасалуындағы адам танымының атқарар рөлі мен дүнитанымдық ерекшелігіне де айрықша көңіл бөлінеді. Сондықтан туынды сөздің сөзжасамдық мағынасы когнитивтік аспектіден де зерттеледі.