2. Рэформы ў галіне дзяржаўнага кіравання, праведзеныя Чатырохгадовым соймам 1788-1792 г.Г.

Асабліва вялікую дзейнасць патрыятычная партыя разгарнула ў час работы чатырохгадовага сойма (1788 – 1792 гг.), які аб’явіў сябе канфедэрацыяй, што паралізавала дзеянне прынцыпу “ліберум вета” – усе пытанні прымаліся простай большасцю галасоў.

Пераўтварэнні ў дзяржаўным ладзе РП чатырохгадовы сойм пачаў з выкладання асноўных прынцыпаў канстытуцыйнага права, замацаваных у “Кардынальных правах” і прынятых у студзені 1791 г. гэты дакумент па сваёй сутнасці быў дэкларацыяй аб прынцыпах існавання РП як самастойнай, незалежнай дзяржавы.

“Кардынальныя правы” 1791 г., якія ўхваліў сойм, былі накіраваны на адмену “Кардынальных правоў” 1768 г., а гэта значыць на адмову ад старашляхецкіх парадкаў, на прагрэсіўныя змены ў грамадскіх адносінах.

“Кардынальныя правы” надавалі некаторыя канстытуцыйныя правы абывацелям, гэта значыць грамадзянам РП. “Кардынальнымі правамі” РП аб’яўлялася прававой дзяржавай, у якой вяршэнства належыць толькі закону, прынятаму соймам.

Буржуазны характар рэформ выявіўся ў Законе аб сойміках ад 24 сакавіка 1791 г. і Законе аб гарадах ад 21 красавіка 1791 г. Згодна з Законам ад 24 сакавіка выбарчае права атрымлівала толькі аселая шляхта не маладзей за 24 гады. Як бачым, гэты заканадаўчы акт быў накіраваны на абмежаванне доступу ў соймікі мала- і немаёмаснай шляхты, якую падкуплялі і выкарыстоўвалі для прыняцця ў сойме выгадных ім рашэнняў магнаты.

У аснову закона быў пакладзены не саслоўны, а класавы прынцып, характэрны для буржуазнага выбарчага права. У адпаведнасці з Законам ад 21 красавіка мяшчане атрымалі такое ж права асабістай недатыкальнасць, як і беларуска-літоўская шляхта па Статуту 1588 г. Закон пашырыў правы мяшчан, даў ім магчымасць прадстаўляць свае інтарэсы ў соймавых камісіях, прычым пры разглядзе пытанняў, што тычыліся гарадоў, яны мелі рашаючы голас, а ў астатніх выпадках – дарадчы.

Такім чынам, у перыяд са студзеня па красавік 1791 г. у выніку плённай заканадаўчай дзейнасці сойма быў прыняты шэраг законаў, якія ўвайшлі ў якасці састаўной часткі ў Канстытуцыю 3 мая 1791 г.

4.1 Канцэпцыі паходжання дзяржаўнасці ўсходніх славян. Асаблівасці працэсса дзяржаваўтварэння на землях Беларусі

Славянскі масіў з'яўляюцца аўтахтонных пляменаў ва Усходняй Еўропе. Першыя пісьмовыя згадкі аб нашых продках (іх называлі венедах) адносяць да i тыс. н. э. У іх паказана, што венеды засялялі сучаснае Палессе, Падолле, Валынь і Сярэдняе Падняпроўе. Венедську адзінства праславян разбурылі ва II-III стст. н. э. германскія плямены готаў, якія ўварваліся з Прыбалтыкі. Гоцкая нашэсце раскалола венедську супольнасць на дзве часткі: заходнюю (склавины) і ўсходнюю (анты). На іх аснове сфарміравалася два магутных на той час палітычныя аб'яднанні - Антське царства на ўсходзе і Словінське царства на захадзе. Так было пакладзена пачатак станаўлення славянскай дзяржаўнасці.

Кіраванне грамадствам у старажытных славянскіх пляменах грунтавалася на трох асноўных прынцыпах: аднаасобнае кіраванне - кіраванне справамі племя ці племяннога саюза правадыром (князем) па дынастычнай прыкмеце; прамая дэмакратыя - улада народных сходаў; прадстаўнічая дэмакратыя - народны сход племя або некалькіх пляменаў.

Гаспадарчыя і сацыяльныя перадумовы дзяржаўнасці ва ўсходніх славян узнікаюць у VII-VIII стст. У пісьмовых крыніцах гэтага часу сустракаецца ўжо не назву "анты", а ўсе часцей - "славяне", "склавены, "склавины".

Зараджэнне дзяржаўнасці ва ўсходніх славян пачалося з стварэння саюзаў пляменаў. У іх уваходзіла да 10 пляменаў, якія засялялі значную тэрыторыю. Саюз меў назву адной з складнікаў або пэўнага рэгіену. Формай арганізацыі кіравання была "ваенная дэмакратыя". Такія саюзы стваралі для рабаўніцкіх ваенных паходаў і абароны сваей зямлі. Таму ў іх вялікае значэнне набывала твар ваеннага правадыра (князя), ад досведу і здольнасцяў якога залежаў лес саюза. У сваей дзейнасці князь абапіраўся на ваенную дружыну, выціскаючы на задні план, калі такі аўтарытэтны орган, як і савет старэйшын.

На працягу VII-VIII стст. органы родаплемяннога самакіравання паступова ператвараюцца ў палітычныя структуры улады ў племянных саюзах. "Ваенная дэмакратыя" перарасла ў ваенна-іерархічнае праўленне - княжанне. Гэта было яскравым паказчыкам завяршэння афармлення дзяржаўнага ладу, важным прыкметай якога стала з'яўленне асаблівай, несумяшчальнай з інтарэсамі і воляй насельніцтва, аддзеленай ад яго публічнай улады.

Узнікненне Старажай дзяржавы стала вынікам сацыяльна-эканамічнага і палітычнага развіцця ўсходніх славян і было абумоўлена такімі фактарамі:

а) тэрытарыяльная, этнічная, рэлігійная і культурная агульнасць ўсходніх славян;

б) цесныя эканамічныя сувязі ўнутры ўсходнеславянскага масіва;

в) сумеснае імкненне нашых продкаў да аб'яднання намаганняў у барацьбе з ворагамі, перш за ўсе з качэўнікамі з Дзікай стэпе.