3. Аудиттің пәні, объектісі және қызметі

Аудит Қазақстан Республикасы заңында белгіленген талаптарға сәйкес қаржылық есеп берудің дүрыстығы мен объективтілігі туралы пікір білдіру мақсатында заңды тұлғалардың қаржылық қорытынды есебін тексереді.

Аудиторлық қызметтің мәні қаржылық есеп беруді, төлем есептеу құжаттамасын тәуелсіз тексеру, түрлі қызметтер мен кеңес беру, бухгалтерлік есеп жүргізу мен қалпына келтіру, ұйымның активтері мен міндеттемелерін бағалау, салық декларациясын толтыру, қаржы-шаруашылық қызметке экономикалық талдау жүргізу бойынша тұтынушыларға қызметтер ұсынатын аудиторлық фирмалардың (ауди-торлардың) кәсіпкерлік қызметі болып табылуында.

Аудиттің мақсаты - аудиторға қаржылық қорытынды есепті құрудың белгіленген концептуалдық негізіне сәйкес барлық елеулі аспектілер бойынша қаржылық қорытынды есептің дайындалғаны жөнінде қорытынды беру мүмкіндігін беру /3/. Аудит мақсатының стандартты анықтамасына қарамастан, аудит мақсаты дегенде аудитордың алдына тапсырыс беруші қоятын мақсатты түсінуіміз керек.

Аудиттің маңызы тиісті жақтардың мүдделеріне қол жеткізуде болып табылады. Атап айтқанда:

- экономикалық субъектілердің (фирмалар, акционерлік қоғамдар);

- салық қызметі тұлғасындағы мемлекеттің;

- қаржылық есеп беруді әр түрлі пайдаланушылардың;

- аудиторлардың меншік иесі мен мемлекеттің мүдделерін қорғау, сонымен бірге есеп және қорытынды есеп беруді қамтамасыз ету болып табылады.

Дүние жүзіндегі қалыптасқан үлгі бойынша барлық елдерде мемлекет тұрғысынан аудит заңы қабылданады. Сол сияқты біздің елімізде де аудит жұмысының қажеттілігі анықталғаннан кейін 1993 жылы 18 қазан айында Қазақстан Республикасында бірінші рет "Қазақстан Республикасының аудиторлық қызметі туралы" заңы шықты.

Аудит қызметі қалыптасқан елдерде ішкі аудит, үлкен және орталау шаруашылық субъектілерінен қүралады. Оның ұйымдастыру ерекшеліктері:

1) шаруашылық субъектілерінің басшылары, әкімшіліктері ішкі аудит

қажет деп тапқан жағдайда өзіне, ішкі тобын құруға шешім қабылдап,

аудиторлық куәлігі бар маман іздейді;

2)аудитор маманы мен кәсіпорын, басшылары келісім-шарт жасасып:

а) аудитор тобының атқаратын қызметін нақты анықтайды;

б)жұмыс атқару тәртібі, жұмыс орны, аудитордың және

тапсырушының міндеті нақты көрсетіледі;

в)аудитор тобының штаты анықталып, еңбек ақы төлем сомасы анықталады.

Бұл келісім-шарттың зандылық кұқысы бар, осы орайда ескеретін жағдай аудитор тобы келісім-шартта көрсетілген еңбек ақысы туралы тапсырушыға тәуелді емес. Яғни, қаржылану, төлем мәселесі аудит қызметіне ешқандай әсерін тигізбейді. Сондықтан да, ішкі аудит тобы өз қызметін жүргізуде, барлық өзіне қажет мәлімет жинауда кәсіпорын басшыларынан ешқандай қысым немесе тергеушілік кездестірмейді. Тағы да ішкі аудит тобының тәуелсіздігі жоғарғы сатыдағы аудит фирмаларының бақылауы арқылы іске алады. Себебі, ішкі аудит тобы өз жұмысы туралы тікелей жоғарғы сатыдағы аудит кұрылымына, директорлар комитетіне ақпарат тапсырып отырады. Соңдықтан да ішкі аудит тобына тапсырушылар немесе басқа әкімшілік құрылымы, ешқандай қысымшылық немесе өздерінің тарапынан ешқандай талап, міндет қоя алмайды.