Қаржы

БББББББББББББББББББ

Бюджеттік қаржыландыру жағдайындағы мемлекеттік реттеу. Тікелей бюджеттік инвестициялардың өндірістік аяға әсері өндіріс көлемін, алынған пайда көлемін тез арттырып жіберуі мүмкін; осының нәтижесінде белгілі бір уақыт аралығында өндіріс объектісі алынған қаражаттарды қайтаруы тиіс. Бірақ шет елдік және отандық тәжірибе көрсетіп отырғандай, бюджеттік қаржыландырудың материалдық өндірісті қаржыландыру дәрежесі төмен болып отыр. Бұл жағдай өз кезегінде қайтарымсыз сипатта қаржыландыру жүргізілгеннен кейін қалыптасып отыр. Бюджеттік қаржыландыруды пайдаланушылыар бюджет қаражатын тиімді пайдануға ұмтылмайды. Осыған сәйкес мемлекет бюджеттік ресурстарды отын-энергетика, атом энергетикасы салаларына , ғылыми-зерттеулер саласына жұмсайдды. Материалдық өндіріс саласын қаржыландыру өте төмен болғандықтан бұл сала өзін -өзі қаржыландырумен айналысады. Өндірістік емес әлеуметтік сала үшін өзін -өзі қаржыландыру тиімді емес себебі, бұл салалар пайда алуға негізделмеген. Әлеуметтік салаға (білім беру, денсаулық сақтау, әлеуметтік қамтамасыздандыру) жұмсалатын қаржылық ресурстарға қатысты алғанда қайтарымдылық қалыптасатындықтан материалдық өндіріс саласы тиімді болып табылады. Материалдық өндірісті қаржыландыру бюджеттік тапшылық жағдайында минимумға дейін жетіп, қаржылындырудың келесі түрі-өзін-өзі қаржыландыру үрдісіне ауысады. Материалдық өндірісті бюджеттік қаржыландыру қоғамдық өндіріс тиімділігімен тікелей байланыста болады. 

Ииииииииииииииииииии

Инфляцияның себептері мен салдарлары Инфляция – бұл көп факторлы құбылыс және ол - тауарлар мен қызметтерге бағаның жалпылай және әркелкі өсуі түрінде байқалатын ақшаның құнсыздануы. Ақшаның құнысыздануы келесі факторлардың әсерінен қалыптасады: • Ақшаның айналымға артық көлемде шығарылуы • Тиімсіз төлем балансы • Үкіметке деген сенімсіздіктің қалыптасуы Толығымен алғанда инфляцияның себептеріне экономикадағы дағдарыстық жағдайлар, жалпы қоғамдық өндірістің тиімділік деңгейінің төмендігі жатады. Инфляцияның негізгі себептерін айқын түсіну үшін инфляцияның шартты түрде "сұраныс инфляциясы” және "шығындар инфляциясы” деп аталатын өзара байланысты екі типін қарастыруға болады. Сұраныс инфляциясы жиынтық сұраныс жиынтық ұсыныстан көп болған жағдайда қалыптасады (ақшаның көп мөлшері аз тауардыға жұмсаллуға бағытталып, мемлекеттің, кәсіпорындардың және өндірістің шығындары көбейеді). Мұндай жағдайлар көптеген құбылыстарға байланысты қалыптасады. Мысалы, а) Егер сұраныс артып және экономика толық қанды қуаттылықпен жұмыс жасап, тауарлар мен қызметтердің көлемін арттыруға мүмкін болмаған жағдайда б) Егер мемлекет тарапынан кәсіпорындарға субсидия беріліп, бірақ, олар қайтарылмаған жағдайда (мысалы, ауыл шаруашылығы саласы) в) әскери салағы бөлінетін шығындар көбейген жағдайда. г) сұраныс инфляциясы – тауарлар мен қызметтердің көлемдерінің айналымына сәйкес кездейсоқ айналымның заңды нәтижесіне байланысты . Аталған және басқада мүмкін себептер жиі орын алған кезеңде қоғамдағы инфляцияға қарсы шаралар шиеленесіп, инфляция туындайды. Осыған сәйкес сұраныс инфляциясы немесе тұтыну инфляциясы тауар мен қызметке деген сұраныстың артып, заңды және жеке тұлғаларда ақша массасының артқан жағдайында және өндіріс көлемінің кеміген жағдайын сипаттайды. Шығындар инфляциясы өндіріс шығындарының шексіз артуына байланысты қалыптасады. Өндіріс шығындары номиналды еңбкақы шығындарының, энергияға шикізаттарға, және т.б. өндіріс құралдарына бағаның артуын сипаттайды. Шығындар артқанда кәсіпорын келесі шараларды жүзеге асырады: 1) Өз өнімдеріне бағаны дұрыс қою 2) Тиімсіз, пайдасыз өндірісті кеміту немесе тоқтату. Кәсіпорынның шығындарының артуына шығындардың тізбек тәрізді біртінден көбеюі әсер етеді. Айталық, энергетиктерде еңбек ақының артуы отын-энергия өндірісінедегі шығындардың артуына және энергияға деген бағаның артуына әкелетін болса, одан кейін тізбек бойынша – телефондық байланыс қызметіне баға, метрода жүру бағасы, нан өнімдері өндірісінде бағаның артуына және т.б. жағдайларға әкеледі. Осыған сәйкес еңбек ақы мен бағаның инфляциялық тізбегі деген құбылыс қоғамға кері әсерін тиігізеді. Осыған сәйкес, шығындар инляциясы немесе өндірушілер инфляциясы шаруашлық субъектлердің еңбек ақы шығындарының артуына, несие бойынша пайыз мөлшерлемелерінің артуымен,тұтынылатын шикізатпен материалдарға бағаның артуымен, қызметтерге тарифтердің артуымен сипатталады. (тасымадау, электроэнергияға, ақпаратқажәне т.б.) Нақты экономикалық өмірде инфляцияның типтері инфляцияның типтері, бір-бірімен өзара байланыса, толықтыра отырып, инфляциялық тізбекті құрайды яғни бағаның артуына сәйкес, өндіріс пен еңбек саласында шығарылған өнімнің артуы өнімнің құнының артуына әкелетін болса, осының нәтижесінде экономиканың біріккен салаларында материалдық шығындардың артуы орын алады Инфляцияның негізгі салдарлары ретінде келесі 2 жағдайды атап өтуге болады. Біріншіден, қоғамда келесі тұлғалар арасында өз пайдасына табыстардың бөлістіруінің артуы А) кәсіпорындар-монополистер Б) қаржылық құрылымдар (ақшаның жиі өзгеруін өз пайдасына пайдаланатындар) В) жабық экономика Г) жеке салалар мен тұлғалар арасында (мысалы, фирма жекшілернің өздеріне қалаған еңбек қаы көлемдерін бекітуі). Осығна сәйкес ең көп жоғалтатын қаржыландыру кірісін иеленушілер болып табылады (зейнеткерлер, студенттер, бюджет аясындағы қызметкерлер және т.б.) Екіншіден, күшті инфляция жағдайында қалыпты әлеуметтік-экономикалық жағдайлар бұзылады. Ақшалар құнсызданып, өз қызметтерін атқаруын баяулатады, осының нәтижесінде өндірістіңұйымдастырылуы тиімсіз болып, банкроттық, депрессиялық жағдай, қоғамық саяси дағдарыстқ қалыптасуы және т.б.  Инфляцияның себептері мен салдарлары Инфляция – бұл көп факторлы құбылыс және ол - тауарлар мен қызметтерге бағаның жалпылай және әркелкі өсуі түрінде байқалатын ақшаның құнсыздануы. Ақшаның құнысыздануы келесі факторлардың әсерінен қалыптасады: • Ақшаның айналымға артық көлемде шығарылуы • Тиімсіз төлем балансы • Үкіметке деген сенімсіздіктің қалыптасуы Толығымен алғанда инфляцияның себептеріне экономикадағы дағдарыстық жағдайлар, жалпы қоғамдық өндірістің тиімділік деңгейінің төмендігі жатады. Инфляцияның негізгі себептерін айқын түсіну үшін инфляцияның шартты түрде "сұраныс инфляциясы” және "шығындар инфляциясы” деп аталатын өзара байланысты екі типін қарастыруға болады. Сұраныс инфляциясы жиынтық сұраныс жиынтық ұсыныстан көп болған жағдайда қалыптасады (ақшаның көп мөлшері аз тауардыға жұмсаллуға бағытталып, мемлекеттің, кәсіпорындардың және өндірістің шығындары көбейеді). Мұндай жағдайлар көптеген құбылыстарға байланысты қалыптасады. Мысалы, а) Егер сұраныс артып және экономика толық қанды қуаттылықпен жұмыс жасап, тауарлар мен қызметтердің көлемін арттыруға мүмкін болмаған жағдайда б) Егер мемлекет тарапынан кәсіпорындарға субсидия беріліп, бірақ, олар қайтарылмаған жағдайда (мысалы, ауыл шаруашылығы саласы) в) әскери салағы бөлінетін шығындар көбейген жағдайда. г) сұраныс инфляциясы – тауарлар мен қызметтердің көлемдерінің айналымына сәйкес кездейсоқ айналымның заңды нәтижесіне байланысты . Аталған және басқада мүмкін себептер жиі орын алған кезеңде қоғамдағы инфляцияға қарсы шаралар шиеленесіп, инфляция туындайды. Осыған сәйкес сұраныс инфляциясы немесе тұтыну инфляциясы тауар мен қызметке деген сұраныстың артып, заңды және жеке тұлғаларда ақша массасының артқан жағдайында және өндіріс көлемінің кеміген жағдайын сипаттайды. Шығындар инфляциясы өндіріс шығындарының шексіз артуына байланысты қалыптасады. Өндіріс шығындары номиналды еңбкақы шығындарының, энергияға шикізаттарға, және т.б. өндіріс құралдарына бағаның артуын сипаттайды. Шығындар артқанда кәсіпорын келесі шараларды жүзеге асырады: 1) Өз өнімдеріне бағаны дұрыс қою 2) Тиімсіз, пайдасыз өндірісті кеміту немесе тоқтату. Кәсіпорынның шығындарының артуына шығындардың тізбек тәрізді біртінден көбеюі әсер етеді. Айталық, энергетиктерде еңбек ақының артуы отын-энергия өндірісінедегі шығындардың артуына және энергияға деген бағаның артуына әкелетін болса, одан кейін тізбек бойынша – телефондық байланыс қызметіне баға, метрода жүру бағасы, нан өнімдері өндірісінде бағаның артуына және т.б. жағдайларға әкеледі. Осыған сәйкес еңбек ақы мен бағаның инфляциялық тізбегі деген құбылыс қоғамға кері әсерін тиігізеді. Осыған сәйкес, шығындар инляциясы немесе өндірушілер инфляциясы шаруашлық субъектлердің еңбек ақы шығындарының артуына, несие бойынша пайыз мөлшерлемелерінің артуымен,тұтынылатын шикізатпен материалдарға бағаның артуымен, қызметтерге тарифтердің артуымен сипатталады. (тасымадау, электроэнергияға, ақпаратқажәне т.б.) Нақты экономикалық өмірде инфляцияның типтері инфляцияның типтері, бір-бірімен өзара байланыса, толықтыра отырып, инфляциялық тізбекті құрайды яғни бағаның артуына сәйкес, өндіріс пен еңбек саласында шығарылған өнімнің артуы өнімнің құнының артуына әкелетін болса, осының нәтижесінде экономиканың біріккен салаларында материалдық шығындардың артуы орын алады Инфляцияның негізгі салдарлары ретінде келесі 2 жағдайды атап өтуге болады. Біріншіден, қоғамда келесі тұлғалар арасында өз пайдасына табыстардың бөлістіруінің артуы А) кәсіпорындар-монополистер Б) қаржылық құрылымдар (ақшаның жиі өзгеруін өз пайдасына пайдаланатындар) В) жабық экономика Г) жеке салалар мен тұлғалар арасында (мысалы, фирма жекшілернің өздеріне қалаған еңбек қаы көлемдерін бекітуі). Осығна сәйкес ең көп жоғалтатын қаржыландыру кірісін иеленушілер болып табылады (зейнеткерлер, студенттер, бюджет аясындағы қызметкерлер және т.б.) Екіншіден, күшті инфляция жағдайында қалыпты әлеуметтік-экономикалық жағдайлар бұзылады. Ақшалар құнсызданып, өз қызметтерін атқаруын баяулатады, осының нәтижесінде өндірістіңұйымдастырылуы тиімсіз болып, банкроттық, депрессиялық жағдай, қоғамық саяси дағдарыстқ қалыптасуы және т.б.