9. Жалпытехникалық және арнайы пәндер бойынша оқу сабақтарын ұйімдастырудың негізгі формалары.

Өндірістік оқыту кәсіби және орта мектеп білімімен тығыз байланысты. Кәсіби және орта мектепте “Арнайы технология” әдебиетінде және өндірістік оқулықтары кәсіби дайындыққа септігін тигізеді. Маман бойынша студенттерді үздіксіз 3 жыл оқытады. Өндірістік еңбекте оқушылардың қатысуы, өндірістік оқытудың негізгі бола алады. Оқу шеберханаларындағы жұмыстарды оқушылар слесаршылардың жұмыс тәсілін тез қабылдап, есте сақтайды. Осыған олар алдындағы қиын жағдайларды жоғары өндірістік әдіс арқылы жеңе алады. Өндірістік шеберханалардағы техникалық және технологиялық әдістер арқылы дайындайды. Өндірістік оқытудың негізгі міндеттерінің санына мыналар кіреді:

• оқушылардың тәрбиелік сүйіспеншілігі;

• еңбекке деген ұқыптылығы.

Бірнешеден коплексті қалыптасуға өз еңбегін іскерлікпен талдау, жасалған жұмыс нәтижелерін талдау, жалпы өз еңбектерін жоспарлай білуі және көптеген түрлері бар:

1. Тапсырманы рационалды жүйелікпен өңдеу;

2. Шебердің түсінігі бойынша жұмысшылардың дара жоспар құруы;

3. Өзінің дара жоспары бойынша тапсырманы ауызша және жазбаша талдау жасау;

4. Жұмыстың жоспарлағанмен фактілі және оптималды себептермен салыстыру;

5. Орындау процесі кезінде жоспарды түзету.

Өзіндік процесті бақылап және жұмыстың қорытындысымен іскерлікті мыналар арқылы іске асады:

1. Оқу тапсырмасын жақсы орындау белгісімен танысу;

2. Дұрыс әрекеттердің орындалуының дұрыс амалдарымен танысу,

3. Жұмыста құралдардың жарамды болмауы, жарамсыздықтың себептерін талдау жаттығуы;

4. Құралдардың, орнатқыштардың, дайындама материалдардың керектісінің сапасын анықтау жаттығуы;

5. Құралдардың, электроэнергиялық аздап қолдану жаттығуы;

6. Жеке еңбектік ұйымының сапасын бағалау.

Өндірістік оқытудың басты міндеті болып творчествалық шешімдер мен техникалық және технологиялық міндеттер жаттығу арқылы, технологиялық құжаттары арқылы іске асады. Өндірістік оқыту кәсіби және орта мектеп орындарда әр түрлі типтермен жүргізіледі.

Оқушылардың теориялық тапсырмада алған техникалық және технологиялық білім практикасында қолданған өндірістік оқытуды көп қарастырмайды. Осындай оқытуды қысқартылған болып, бір жақтылы және тура болмауы. Мұнда теориялық және өндірістік оқыту дидактикалық процестерді бар білім, дағды және іскерлікке бағыталған. Бірақта мұндай білімді, дағды және іскерліктердің мінездері жүйелер бойынша ажыратылады. Теориялық, өндірістік оқытулар өндіріспен байланысты. Бірақ, бұл байланыстар ажыратылады. Әдістемелік оқытудағы әдісті өндірістік процессіз және оның элементтерінсіз қарастыруға болмайды.

Өндірістік процесс– түсінігі мол өндірістік оқыту объектілері және пәндері бола алады. Өндірістік оқыту әдісіне дидактикалық белгілі элементтері қажет бола алады:

• технологиялық процесс;

• еңбектік әрекет;

• еңбек процесі;

• еңбек тәсілі;

• әрекеттері және т.б.

Өндірістік процестің негізгі құрылыс элементтеріне технологиялық процестер яғни технология, жалпытехникалық және арнайы пәннің өзгеруі оның бөліктерінің бір-бірімен байланыстығы. Өндірістік оқытуда еңбек іс әрекеті байланысымен қоса мүмкіндік процестер (механикалық, химиялық және т.б.) бола алады.

Жұмыскердің еңбек іс-әрекеті – оның еңбек әрекеттерінің жинағы яғни физикалық және ой осының көмегімен олеңбек пәніне әсер етсе, жұмыспен басқарады. Жұмыскердің еңбек әрекетін жоспарлау, дайындау, пайдалану, бақылау және өндірістік еңбекті қүту. Өндірістік процесс механизация және еңбек іс әрекетінің мінездеме деңгейіне байланысты қолмен, машина және аппаратурамен жүргізіледі. Еңбек іс әрекетінің ең үлкен және дидактикалық белгілі бір элементі болып табылады.

Еңбек процесі – жұмыскердің жүйелілік әрекетінің жинағы, аяқталған жұмыстың анықталған түрінің орындауымен, сол әдеттегі маманға байланысты. Мысалы: токарь үшін аяқталған жұмыс сол бөлшекті өңдеу ал слесарь үшін сол бөлшектің белгілі анықталған түрін өңдеуге станокта дайындау . Еңбек процесін операция, тәсілдер, жұмысшылардың қозғалысынын жүйелі элементтерге бөлуге болады.

Еңбек операциясы – еңбек процесінің бөлігі бір типті құралдарды, орнатқышпен, еңбек тәсіолерін қолданумен мінезделеді.

Еңбек тәсілі – жұмыскердің аяқталған еңбек әрекеті яғни технологиялық мақсатты мысалы: токарлық станокта патронды, дайындаманы өңдеу, басқышта дайындаманы өңдеу, станокты іске қосу, бөлшек өлшемдерін бақылау және т.б.

Жұмыскердің қозғалысы – еңбек просінде оның пайда болу тәсілі ретінде кіретін қозғалыс болып табылады. Осы аталған элементтердің кәсіби педагогиада, өндірістік ұйымда, психологияда айырмашылықтары болады.

Кәсіби және орта мектеп білім беру орындарында өндірістік оқудың негізгі мақсаты кәсіби және орта мектепке практикалық оқытуға яғни адам өміріне қажетті еңбек іс-әрекетінің мақсатты оқуға қозғалыстың материалды құндылықта болуы болып табылады. Өндірістік оқыту оқу процесінің ұйымдасқан және мақсатты бағыталған, яғни өндірістік процесс, кәсіби және орта мектеп іс әрекетінің бір-бірімен байланысты болып, адамды еңбекке дайындауды қалыптастыру. Өндірістік оқуда және өндірістік процесінің байланысты болуына талап ететіні оның ұйымдастыру теориялық формалары. Кәсіби және орта мектеп процесіне байланысты көптеген мамандарға бөлуге болады және оқушылар топтарға, жеке және дара оқытушыларға бөледі.

Оқу топтарын оқытушы маман оқу цехында, шеберханаларда сабақ өткізеді. Жеке оқытуда көбінесе мамандандырылған маман жұмыскер өз жұмысорнынан негізгі өз жұмысынан босатылмайды.

Бригадалық оқыту – формалардың ішіндегі ең көп таралған оқу.

Аралас оқыту – ол жеке топтық формалар, техникалық және еңбектік процесінде көптеген мамандар, мысалы: металл өңдейтін және басқа цехтардағы жұмыскерлер, машина жүргізушілер т.б. даярлап шығарылады.

Негізгі ұйымдасу формалары өндірістік оқу сабағы болып табылады. Сонымен қатар басқа да теориялық сабақтардың өндірістік оқуы болып басқаларға қарағанда ерекшелігі көп мысалы: оқу шеберханалары, цех мекемелері және басқа объект, дидактикалық есепке кәсіби дағды мен іскерліктің қалыптпсуы, жүргізілуі уақыты шамалы 45 минуттық сабақты 3-6 сағатқа біріктіреді. Оқушылардың оқуға деген іс-әрекеті белгілі бір бағытқа байланысты бірігулері әр түрлі. Фронтальды топтарды, звеналық бригадаларды және жеке формалық сабақтардың көп түрге ажыратылады.