Podstawy prawoznawstwa 4 – 5.12.2014

Czynności zmierzające do wywołania skutków prawnych. Muszą one być zgodne z obowiązującą normą prawną i mieć charakter nakazu lub zakazu.

• czynności prawne

• orzeczenia sądowe

• decyzje administracyjne

• Mogą mieć charakter deklaratoryjny lub konstytutywny.

Orzeczenia sądowe – oświadczenia woli, które wywierają skutek prawny w stosunku do adresatów. Może być wydane tylko przez sąd. Mają formę solenną – są wydawane w imieniu państwa (RP), cały autorytet państwa zawarty jest w tym orzeczeniu. Gwarantuje to, że powinno być one sprawiedliwe, wydane na podstawie prawa(gwarantowane przez odwołanie) oraz to, że wyrok będzie wykonany. Sąd musi być niezależny i niezawisły. Wyrok musi być wydany przez sędziego – czyli osobę obdarzoną zaufaniem społeczny, posiadającą wiedzę oraz o nieskazitelnym charakterze – jego zachowania muszą być etyczne. Sąd musi być niezależny – sędzia niezależny – oznacza, że nikt nie ma prawa wywierania wpływu na czynności orzecznicze. Sędzia ma immunitet, podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej. Sędzia jest niezawisły - podlega tylko Konstytucji i ustawom, nie można odwołać sędziego ze stanowiska, nie mogą go również przenieść bez jego zgody. Sędzia nie przechodzi na emeryturę – ale w stan spoczynku(„emerytura” w wysokości ostatniej pensji). Zarobki od 2 do 6 średnich krajowych.

Decyzje administracyjne – wydawane przez organy administracji publicznej lub podmioty powołane do wykonywania zadań z ich zakresu. Organy te są zależne i zawisłe. Decyzje te mogą być wydawane jedynie na podstawie i w granicach prawa. Określą i charakteryzują sytuację prawną adresata.

Charakter deklaratoryjny – potwierdzenie, tego co jest – np. po zdaniu wszystkich egzaminów w I semestrze, dziekan w drodze decyzji administracyjnej wpisze nas na II semestr, ale my uzyskaliśmy już do tego prawo po zdaniu egzaminów. Charakterystycznym przykładem jest uzyskanie pełnoletniości – z mocy prawa.

Charakter konstytutywny – tworzy nowe prawa, stawia adresata w nowej sytuacji prawnej.

Odpowiedzialność prawna

• Należy do grup podstawowych pojęć prawoznawstwa.

• Abstrakcyjna konstrukcja odpowiedzialności prawnej

Każdy podmiot prawa, naruszający swoim zachowaniem obowiązującą normę prawną, powinien ponieść pewne negatywne konsekwencje.

• Odpowiedzialność cywilna dzieli się na odpowiedzialność Ex contractu(z kontraktu, umowy) i Ex delicto (art. 415 k.k., odpowiedzialność z czynu niedozwolonego)

• Odpowiedzialność karna – odpowiedzialność z winy.

Norma prawna ma charakter normy bezwzględnie obowiązującej – tylko wyjątkowo może ona nie obowiązywać, np. ograniczenie prędkości do 50km/h – dyspozycja – każdy, kto się nie zastosuje podlega karze, sankcja-konkretna kara, np. 200 zł. Zastosowanie sankcji odbywa się na podstawie odpowiedzialności prawnej. Norma prawna może wynikać bezpośrednio z ustawy lub z umowy.

Konstytucyjne postawy prawa RP

Źródła prawa: konstytucja, umowy międzynarodowe, ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego

Konstytucja i jej rola w systemie źródeł prawa

Słowo konstytucja wywodzi się od łacińskiego słowa constituere co oznacza ustanawiać lub urządzać. Nazwa konstytucja używana jest z reguły do oznaczania zespołu fundamentalnych norm prawnych określających podstawy ustroju państwowego i zasady ustroju w państwie. Rozróżnia się konstytucję w znaczeniu materialnym i formalnym.

Konstytucja w znaczeniu materialnym to zasady ustroju państwa nie są one jednak spisane w jednym akcie prawnym, ale rozproszone w różnych aktach normatywnych. Nie należy utożsamiać z konstytucją niepisaną.

Konstytucja w znaczeniu kontynentalnym określa się jako akt ustawodawczy o najwyższej mocy prawnej, opatrzony szczególną nazwą oraz przyjmowany w szczególnym trybie.

• Nadrzędność konstytucji oznacza, że wszystkie normy prawne obowiązujące w danym państwie nie mogą być sprzeczne z konstytucją.

• Parlament jest zobowiązany uchwalić ustawy rozwijające postanowienia konstytucyjne.

• Szczególny tryb uchwalenia konstytucji musi odpowiadać zasadom demokratycznego państwa prawnego. Uchwalana jest przez Zgromadzenie Narodowe, czyli wspólne posiedzenie Sejmu i Senatu oraz przyjmowana w referendum.

• Szczególność nazwy konstytucji polega także na zastrzeżeniu jej na wyłącznie jednego aktu prawnego.

Materia konstytucyjna. Określenie:

• Podmiotu władzy w państwie (suwerena) oraz sposobu urzeczywistniania przezeń władzy (W Polsce suwerenem jest naród).

• Fundamentalnych zasad określających relacje między państwem a obywatelem, m.in. zakres ingerencji władzy w sferę wolności prawnej obywatela. Ograniczenie wolności to może nastąpić jedynie w formie ustaw zgodnie z zasadą proporcjonalności. Obowiązkom podlegają jedynie obywatele państwa, np. obrony państwa, nauki, ponoszenia ciężarów publicznych. Prawa przysługują wszystkim, którzy pozostają pod władzą państwa.

• Podstawowych wartości i zasad ustroju państwowego, zarówno politycznego, jak i gospodarczego.

• Roli i kompetencji samorządu terytorialnego oraz innych rodzajów samorządów (samorządy zawodowe). Samorząd terytorialny w Polsce jest powołany do zaspokajania zbiorowych potrzeb. Jest on gwarantowany konstytucyjnie i przejawia się w możliwości wybierania swoich przedstawicieli do władz samorządowych. Przez gminę rozumie się przede wszystkim wspólnotę mieszkańców zamieszkujących określone terytorium a po drugie to terytorium. Mimo, że konstytucja zawiera normy ogólne, podstawowe – to stosuje się ją bezpośrednio, tzn. nie jest to akt prawny oderwany od rzeczywistości, regulujący jedynie kwestie ustrojowe, co oznacza, że przed sądem można bezpośrednio wywieść swoje prawa z Konstytucji, jeżeli nie ma innego aktu prawnego, w którym jest zawarte dane prawo.

Kontrola konstytucyjności prawa

Trybunał Konstytucyjny – bada zgodność ustaw z konstytucją. Nie może działać z urzędu.

Jest to organ władzy sądowniczej wyodrębniony z systemu sądownicwa i niezależny od pozostałych sądów. Trybunał sprawuje kontrolę konkretną i abstrakcyjną, tzn. może badać zgodność ustaw z konstytucją oraz może kontrolować przepisy. Orzeczenia TK mają charakter ostateczny. Podmioty uprawnione do wniesienie skargi na niekonstytucyjność aktu jest: Prezydent, Prezes Rady Ministrów, Marszałek Sejmu lub Senatu, co najmniej 50 posłów lub co najmniej 30 senatorów, Pierwszy Prezes SN, Prezes NSA, Prokurator Generalny, Prezes NIK, RPO, organy stanowiące j.s.t. (rada gminy/powiatu, sejmik województwa), ogólnokrajowe organy związków zawodowych, oraz organizacji pracodawców, związki zawodowe, osoba fizyczna na zasadzie art. 79 Konstytucji.

Art. 79 Konstytucji. „Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.

Przepis ust. 1 nie dotyczy praw określonych w art. 56.”

Orzeczenie TK są ostateczne i mają moc powszechnie obowiązującą.

• Ustawa – akt normatywny powszechnie obowiązujący, stanowiony wyłącznie przez Parlament w specjalnym sformalizowanym trybie.

• Dekrety – rozporządzenia z mocą ustaw – pochodzące od organu władzy wykonawczej, który uprawnienie do wykonywania takich aktów czerpie z uprawnienia konstytucyjnego. Akty stanowią wyjątek od zasady wyłączności ustawodawczej parlamentu.

• Nieograniczony zakres kompetencji ustawodawczej parlamentu.

• Ustawy określają granice działalności prawotwórczej władzy wykonawczej, oraz obszar stosowania prawa.

• Działalność prawodawcza parlamentu jest jedynie wykonywaniem konstytucji.

• Zakres wyłączności ustawowej. Sprawy, które mogą być regulowane jedynie w drodze ustawy. Niektóre kwestie mogą być jedynie wyrażane w ustawie, zgodnie z art. 22 Konstytucji – ograniczenie praw i wolności może nastąpić jedynie w drodze ustawy.

Inne nazwy ustawy:

• Kodeks - kompleksowa, wyczerpująca regulacja, oparta na spójnym zespole zasad, regulująca wyodrębnioną dziedzinę stosunków społecznych. Tradycyjnie jest to regulacja normująca poszczególne gałęzie prawa.

• Ordynacja – regulacja normująca zasady prawa wyborczego, ustawa zawierająca podstawowe zasady i pojęcia z zakresu zobowiązań podatkowych

• Prawo – ustaw regulujących w sposób kompleksowy pewien zakres spraw, nieposiadająca jednorodnego charakteru. Posiłkuje się zasadami różnych gałęzi prawa.

• Ustawa – pozostałe regulacje ustawowe.

Akty normatywne z mocą ustaw:

• Wydawane na podstawie upoważnienia konstytucyjnego,

• Uzasadnione stanami konieczności państwowej,

• Konstytucyjnie ograniczony zakres normowania

Art. 234 Konstytucji RP „Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie i w granicach określonych w art. 228 ust. 3-5. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez Sejm na najbliższym posiedzeniu. 2. Rozporządzenia, o których mowa w ust. 1, mają charakter źródeł powszechnie obowiązującego prawa.”

Proces ustawodawczy

Proces ustawodawczy, czyli ogół wszystkich czynności dokonywanych w parlamencie, i poza nim, w celu uchwalenia ustawy, określony został szczegółowo w Konstytucji RP oraz Regulaminie Sejmu. Proces ten, nazywany procesem legislacyjnym składa się z kilku etapów:

1. Inicjatywa ustawodawcza

Aby proces legislacyjny mógł się rozpocząć, konieczne jest wniesienie projektu ustawy do Sejmu. Mogą to uczynić tylko określone podmioty, którym przysługuje prawo inicjatywy ustawodawczej:

1. posłowie (poselskie projekty mogą wnosić komisje sejmowe lub grupa co najmniej 15 posłów)

2. Senat (konieczna jest uchwała całej izby)

3. Prezydent

4. Rada Ministrów, czyli rząd

Dodatkowo Konstytucja przewiduje możliwość złożenia projektu przez obywateli w ramach tzw. inicjatywy ludowej, ale konieczne jest podpisanie się pod takim projektem 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.

Istnieją jednak pewne projekty, z którymi mogą wystąpić tylko określone podmioty spośród wyżej wymienionych, np. projekt budżetu państwa może zostać wniesiony jedynie przez Radę Ministrów.

Projekt może dotyczyć uchwalenia nowej ustawy w sprawach, które np. nie były do tej pory regulowane, czy zmiany już obowiązującej ustawy, czyli jej nowelizacji.

Projekty ustaw składa się w formie pisemnej na ręce Marszałka Sejmu (w praktyce parlamentarnej przyjęło się określenie „wnieść do laski Marszałkowskiej”), który zarządza ich drukowanie i doręczenie posłom. Ze względu na bardzo dużą liczbę projektów, które często dotyczą tego samego problemu np. zmiany Kodeksu Karnego, dla ułatwienia prac w Sejmie, każdemu projektowi zostaje nadany indywidualny numer druku sejmowego.

Wnosząc projekt wnioskodawca wskazuje swego przedstawiciela upoważnionego do reprezentowania go w pracach nad tym projektem. Każdy projekt musi również zawierać uzasadnienie, które wyjaśnia m.in. potrzebę i cel wydania ustawy, przedstawia przewidywane skutki społeczne, gospodarcze, finansowe i prawne, wskazuje źródła finansowania, czy też zawiera oświadczenie o zgodności projektu ustawy z prawem Unii Europejskiej. Marszałek Sejmu może zwrócić wnioskodawcy projekt ustawy, jeżeli dołączone do niego uzasadnienie nie odpowiada wymogom prawnym.

Jeżeli istnieje wątpliwość, czy projekt nie jest sprzeczny z prawem, w tym z prawem Unii Europejskiej lub podstawowymi zasadami techniki prawodawczej, Marszałek Sejmu po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu może skierować dany projekt do Komisji Ustawodawczej celem wyrażenia opinii. Jeśli Komisja większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy członków Komisji zaopiniuje projekt jako niedopuszczalny, Marszałek może nie nadać projektowi dalszego biegu.

Rozpatrzenie projektu ustawy przez Sejm odbywa się w trzech czytaniach. Nazwa czytanie wzięła się stąd, iż dawniej na sali obrad czytano cały projekt.