18.Buhgalter hasabynyn hasapnamalary we olaryn gurlushlary.

Buhgalter hasaba alnyshyny upçun etmeklik uçin balansa goshmaça ikinji bir tari, usuly hasaplar ulgamyny ulanyarlar.Ozunin mazmuny boyunça hasapnama serishdelerin yada çeshmelerin belli bir gornushlernin jemlerinin uytgemegine getiryan hojalyk amallaryna toparlamaklayk we bellik etmeklik uçin niyetlenendir.Bu hojalyk amallary gornushinde bolyan, karhanalaryn ishlerini shekillendiryan buhgalter hasabynyn esasy taridir yada usulydyr.Hasapnamany formasy boyunça kagyz listi yada tablisa gornushinde goz onune getirmek bolar.Onun soz bashysy boluminde balansyn aktiw yada passiw maddasynyn birnin ady ýazylýar.Sheylelikde bu shu hasapnamanyn ady bolar.Eger hasapnamanyň ady balansyň aktiw maddalaryndan alnan bolsa onda hasapnama hem aktiw bolar,eger passiwden alnan bolsa oňa passiw hasapnama diýilýar.Hasapnamalara balansdan diňe bir serişdeleriň yada çeşmeleriň gornuşlerniň ady dalde olara degişli summalar geçirilýar.Bu summa serişdeleriň yada çeşmeleriň belli bir gornuşuniň balansyň duzulen gunune galyndysynyň moçberi ni naçe bardygyny gorkezýar.Buhgalter hasabynda bu galyndyny – saldo diýip hem atlandyrýalar.

19. Önümçiligiň görnüşleri we olaryň buhgalter hasabynyň guralyşyna täsiri.

Senagat kärhanalarynda önüm öndürmek üçin harajatlaryň birnäçe görnüşleri edilýär. Bazar ykdysadýeti döwründe önümiň özüne düşýan gymmaty senagat kärhanasynyň esasy görkezijileriniň biridir, sebäbi önümiň özüne düşýän gymmaty kärhananyň işiniň ähli taraplaryny häslendirýär.

Öndürilýän önümiň özine düşýän gymmatyna goşmagyň usuly boýunça harajatlar göni we gytaklaýyn diýip atlandyrylýan toparlara bölünýärler.

Göni harajatlary belli önümleriň özüne düşýän gymmatyna göniden-göni degişli edip bolýar.

Harajat önümleri her bir aýratyn görnüşleriň özüne düşýän gymmatyna haýsydyr bir görkeýzijiler boýunça paýlanmasy göni däl de – gytaklaýyn bolmagy sebäpli olara gytaklaýyn diýilýärler.

20. Önümçilik harajatlarynyň hasabynyň umumy şekili.

Önümçilige edilýän harajatlar(şekili):

• Önümçilik tehnologiýasyna gatnaşygy boýunça :

1. esasy harajatlar; b) goşmaça harasat

• Önümiň özüne düşme gymmatynyň goşulşy boýunça:

1. Göni harajatlar; b) gytaklaýyn harajatlar

• Önümçiligiň möçberi boýunça :

1. Hemişelik harajatlar; b) üýtgeýan harajatlar

• Düzimi boýunça:

1. Ýönekeý harajatlar; b) toplumlaýyn harajatlar.

Häzirki zamanda senagat kärhanalary üçin harajatlaryň iki görnüşi ulanylýar: ykdysady elementlary we kalkulýasyýa maddalar boýunça.

Ykdysady elementler boýunça önümçilik harajatlarna:

1. Materiallar harajatlar ( yzyna gaýdyp gelýän galandylaryň gymmatyny aýyrmak bn);

2. Zähmet haky ün harajatlar;

3. Dürmuş ätiýaçlygy ün pul geçirmeli;

4. Esasy serişdeleriň amortizasiýasy;

5. Gaýry çykdaýjylar.

Kalkulyasiya maddalarynyh nomenklaturasynyh mazmuny asakdakylardan ybaratdyr:

1. Cig mallar we materiallar.

2. Yzyna gaydyp gelyan galyndylar (hasaplanyp Cykarylyar)

3. Satyn alnan dnumler , yarym fabrikatlar we keseki karhanalaryh we guramalaryh oniimcilik hasiyetli hyzmatlary.

4. Tehnologik maksatlar i^in yangyc we energiya.

5. Oniimcilik bilen baglanysykly iscilerih esasy zahmet haky.