47. Испанияның салықтарын жіктеңіз

Испанияның салық жүйесі:

• Жалпы ұлттық;

• Жергілікті салықтардан тұрады.

Жалпы ұлттық салықтардың негізгі түрлеріне:

• Компания пайдасына салынатын салық;

• Азаматтардың табысына салынатын салық;

• Қосылған құнға салынатын салық;

• Мұра мен сыйға салынатын салық;

• Әлеуметтік сақтандыру қорына аударылатын төлемдер, т.б. жатады.

Жергілікті салықтарға:

• Жылжымайтын мүлікке салынатын салық;

• Коммерциялық қызметпен айналысуға салынатын салық, т.б. жатады.

Салықтарды бекітетін жоғарғы билік органына парламент (кортесы), ал салық жүйесін басқаратын жоғарғы органға Экономика және қаржы министрлігі жатады. Салықтардың дер кезінде толық көлемде бюджетке түсуімен салық органдары айналысады. Оның бас кеңсесі Мадридте, аймақтық басқармалары әрбір провинцияның орталықтарында орналасқан. Испания елінің мемлекеттік бюджетінің кірісінің 60 пайызын тура салықтар, 25 пайызын жанама салықтар, 15 пайызын әлеуметтік сақтандыру төлемдері құрайды.

Азаматтарға салық 1991 жылғы «Азаматтардың табысына салынатын салық туралы» Заң негізінде салынады және ол жыл сайын бюджет қабылданған тұста өзгертіліп, толықтырылып отырылады.

Салық төлеу барысында азаматтар резидент және бейрезидент болып бөлінеді.

Резидент-салық төлеуші деп Испания аумағында 183 күннен артық болған немесе Испанияда негізгі экономикалық мүддесі бар жеке тұлғалар танылады.

Бейрезидент-салық төлеушілер-183 күннен аз уақыт ел аумағында табыс тапқан жеке тұлғалар.

Осы заңға сәйкес азаматтарға салық жеке өзіне немесе отбасына салынады. Бірақ бір ерекшелігі-егер отбасы мүшесінің біреуі қандай әдіспен төлейтінін таңдаса, қалған мүшелерінің барлығы да сол әдісті ұстануы керек.

Отбасы атынан салық төлеген жағдайда, отбасы мүшелерінің барлық табыстары қосылып, ортақ декларация толтырады. Жеке өзі төлеген жағдайда, өзінің ғана табыстарын көрсетіп, дербес декларация тапсырады.

Салық төлеу барысында салық төлеушілердің табысы тұрақты және тұрақсыз болып бөлінеді.

Тұрақты табыстарына коммерциялық немесе кәсіби қызметінен алған барлық табыстары, жалдамалы жұмыстан алған табыстары, дивиденд, роялти, жалдық төлемдер, пайыздар, бір жылдан аз уақыт меншігінде болған мүліктерді сатудан түскен табыстар, т.б. жатады.

Жалдамалы жұмыстан алған табыстарына еңбекақысы, сыйақы, бонус, ақшалай және заттай нысанда алынған жәрдемақылар жатады. Заттай нысанда алынған сыйақы, жәрдемақылары нарықтық бағасы бойынша салық салынатын табысқа енгізіледі.

Егер жұмыскердің меншігіне жаңа автокөлік берілген жағдайда, онда оның олық құны (төленген салықтары және автокөлікті иемденуге байланысты кеткен барлық шығындарын қоса алғанда) салық салынатын табысқа енгізіледі. Егер жұмыскердің меншігіне ұсталған автокөлік берілген жағдайда, онда оның нарықтық құны салық салынатын табысқа енгізіледі. Егер компания өзінің меншікті авокөлігін жұмыскерге пайдалануға берсе, онда автокөлік құнының (салықтарын қоса алғанда) 15 пайызы, ал жалға алынған жағдайда ағымдағы жалдық төлем сомасы салық салынатын табысқа енгізіледі.

Егер компания жұмыскердің мекендеуі үшін тұрғын үйді жалдаған жағдайда, компанияның төлеген жалдық төлем сомасы жұмыскердің пайдасына есептеледі. Егер компания жұмыскердің мекендеуі үшін өзінің меншікті тұрғын үйін берген жағдайда, тұрғын үй құнының 2 пайызы жұмыскердің пайдасына есептеледі.

Бағалы қағаздармен жасалған операциялардан түскен табыс сомасы оның заңды иесінің салық салынатын табысына есептеледі. Егер бағалы қағаз отбасылық меншік болса, онда табыс сомасы ерлі-зайыптылардың салық салынатын табысына бірдей үлеспен бөлініп жазылады. Бағалы қағаздармен жасалған операциялардан түскен табыс сомасынан онымен байланысты операция шығындары шегеріліп тасталады.

Салық салу барысында жылжымайтын мүлікті пайдаланудан түскен табыс сомасы екі тәсілмен есептеледі:

А) салық төленуші ол мүлікті өзі пайдалана ма әлде жоқ па?

Ә) мүлік тек жалға беріледі ме?

Жылжымайтын мүлікті өзі пайдаланған жағдайда, мүліктің бағаланған құнының немесе сатып алынған бағасының 2 пайызы шартты табыс түрінде салық салынатын табысқа қосылады.

Мүлік жалға берілген жағдайда, жалдық төлем сомасы мен ол мүлікті ұстауға, жөндеуге, кеткен шығындары, төленген салық сомасының айырмасы салық төлеушінің салық салынатын табысына қосылады.

Коммерциялық және кәсіби қызметті (дәрігерлер, адвокаттар, жазушылар, артистер, спортсмендер, т.б.) жүзеге асырудан түскен табыс компания пайдасын есептеген жолмен есептеледі.

Тұрақсыз табыстарына меншігінде бір жылдан астам уақыт болған мүліктерді сатудан түскен табыстар, басқа да кездейсоқ табыстар жатады.

Салық екі түрлі тәсілмен есептеледі:

• Барлық тұрақсыз және тұрақты табыстар қосылып, салық сомасы анықталады;

• Тұрақты және тұрақсыз табыстар өз алдына бөоек есептеліп, салыө сомасы анықталады.

Азаматтардың табыс салығы 20 – 56 пайыз аралы,ында прогрессивті ставкамен есептелінеді. Бейрезиденттердің капитал өсімі түріндегі табысына 35 пайыздық, қалған табыстарының барлығына 25 пайыздық тұрақты ставка қолданылады.

Төлеуге тиіс салық сомасын анықтау барысында, тек қана резиденттерге қолданылатын жекеленген салық жеңілдіктері пайдаланылады. Резидент салық төлеушілер лотерея бойынша ұтыс, жұмыссыздық бойынша төлем, зейнетақы түріндегі табыстарын салық салынатын табыс сомасына қоспауға құқылы. Банктердегі жинақ депозиттері 5 жылға дейін шоттан алынбаса, онда ол бойынша алынған пайыздары салықтан босатылады. Әлеуметтік сақтандыруға, зейнетақыны ерікті сақтандыруға, кәсіподақ қорына аударылған жарналар салық салынатын табыспен шегеріледі.

Азаметтардан алынатын табыс салығы бойынша есепті кезең 31 желтоқсанмен аяқталатын күңтізбелік жыл болып табылады. Салық декларациясы есепті жылдан кейінгі жылдың маусымына дейін тапсырылуы керек. Салық декларациясын тапсыру міндеті резидент және бейрезидент жеке тұлғалардың барлығына жүктелген. Салық сомасы декларациямен бірге төленеді. Жекеленген жағдайларда төлеу мерзімі қарашаға дейін ұзартылады.

Еңбекақыдан есептелінетін салық сомасын жұмыскер төлем көзінен ұстап, ай сайын бюджетке аударып отырады. Жыл соңында жұмыскер жұмыс берушісінен жыл ішінде есептелген табыстары мен ұсталған салық сомасы туралы анықтама алады. Осы анықтаманың негізінде азамат өзінің салық декларациясын толтырады. Ерлі – зайыпталардың жиынтық табысына жылына 1 млн. песеттен аспаса және ол тек жалдамалы жұмыстан алынған табыс болса, онда ерлі – зайыптылар салық декларациясын тапсыру міндетінен босатылады.

Коммерциялық қызметтен табыс алатын және салықты өз алдына бөлек төлейтін азаматтар салық декларациясын тоқсан сайын – 31 наурызда, 30 маусымда, 30 қыркүйекте, 31 желтоқсанда тапсырады. Салық декларациясымен бірге олар аванстық төлем түрінде салық төлемдерін бюджетке төлейді.

Салық төлеушінің ағымдағы қызметін жүзеге асыру барысында туындаған залал сомасын 5 жыл мерзімге ауыстырады.

Компания пайдасына салынатын салықты төлеу барысында компаниялар резидент және бейрезидент болып жіктеледі. Компания пайдасына салынатын салықты Испания заңына сәйкес заңды тұлға мәртебесіне ие барлық кәсіпорындар төлейді. Жекелеген компаниялар пайдалары құрылтайшыларының табыстарына қосылады, демек олар салық органдары алдында салық жауапкершілігіне тартылмайды, керісінше олардың салық жауапкершілігі үшінші тұлғаға, яғни олардың құрылтайшыларына ауысады. Ондай кәсіпорындарың санатына жабық инвестициялық компаниялар, кәсіби ассоциациялар, біріккен кәсіпорынадар, өнімді (пайданы) бөлу келісім – шарты негізінде жұмыс жасайтын кәсіпорындар жатады.

Салық салу объектісі болып кәсіпорынның жиынтық табысы мен өндіріс процесінде жұмсалған шығындар арасындағы айырма саналады.

Резидент – компаниялар пайдаға салынатын салықты 35 пайыздық ставкамен төлейді. Мұнай өндіру және өңдеу саласындағы компаниялар пайдаға салынатын салықтың – 40, сақтандыру және несие кооперативтері – 26, өндірістік кооперавтивтер 20 пайыздық ставкамен төлейді. Бұған қосымша барлық компаниялар есептелген пайдаға салық сомасынан 1,5 пайыз мөлшерінде жергілікті сауда палатасының есебіне арнайы салық төлейді.

Қызметін тұрақты іскерлік мекеме арқылы жүзеге асыратын бейрезидент компаниялар пайдаға салынатын салықты Испаниядағы көздерден алған табысынан 35 пайыздық тұрақты ставкамен төлейді. «Тұрақты іскерлік мекеме» ұғымына кірмейиін және тек өкілдік функциясын атқаратын ұйымдар шартты пайдасынан 15 пайыз мөлшерінде салық төлейді. Дивидент, пайыз, роялти, жылжымайтын мүлікті жалға беруден алынған табыс түріндегі табыстарынан салық төлем көзінен 25 пайыздық ставкамен, капитал өсімі түріндегі табысынан 35 пайыздық ставкамен алынады.

Жеделдетілген амортизация салық төлеушіге Экономика және қаржы министрлігінің рұқсат етуімен, жекелеген жағдайларда ғана беріледі.

Салық төлеушілер салық декларациясын дербес толтырып, соған сәйкес анықталған салық сомасын жыл бойы аванстық төлем түрінде сәуір, қазан, желтоқсан айларында бюджетке төлейді. Салық заңын бұзушылықтар анықталған жағдайда, бас бостандығынан айыруға дейін баратын қатаң жазалау шаралары қолданылады.

Қосылған құнға салынатын салық Испания аумағындағы тауарлар мен қызметтер бойынша мәмілелерге салынады. Қосылған құнға салынатын салықты салу барысында Канар аралдары, Сеута, Мелилья – Испания аумағы болып есептелмейді, онда жергілікті сатудан алынатын салық алынады. Қосылған құнға салынатын салықты төлеушілер үшін бұл аумаққа тауар жеткізу экспорт, ал сатып алу импорт болып есептеледі.

Тауар, қызмет сату –сатып алу операцияларын жүзеге асыратын кез келген кәсіпорын қосылған құнға салынатын салықты төлеушілер болып табылады. Тауарды сату – сатып алу барысында анықталған қосылған құн салығының өсімі бюджетке төленуге жатады. Экспорт операциялары, медициналық қызметтер, білім беру, банк және қаржы қызметтері, сақтандыру, жылжымайтын мүлікті қайта сату, қайырымдылық қызмет, пошта қызметі аталмыш салықты төлеуден босатылады. Азық – түлік тауарларына, дәрі – дәрмек, газет, кітап, журнал өнімдеріне, мейрамхана, мейманхана, көлік тасымалы кәсіпорындарының қызметіне 4 – 7 пайыздық төмендетілген ставка қолданылса, сәнді бұйымдар мен автокөліктерге 28 пайыздық жоғарылатылған ставка қоданылады. Бұдан басқаларының барлығына 16 пайызбен қосылған құнға салынатын салық салынады. Қосылған құнға салынатын салық бойынша есеп жүргізу тәртібі сатылған және сатып алынған тауарлар бойынша қосылған құн салығының шот – фактурасын жүргізуді талап етеді. Салық төлеушілер өздерінің айналым мөлшеріне сәйкес осы салық бойынша есеп құжатын толтырып, сәйкесінше анықталған салықты бюджетке аударады.

Бейрезидент жеке тұлғалар төлеген қосылған құнға салынатын салығын дүкендерде берілетін анайы шот – фактура негізінде қайтарып ала алады.

Мұра мен сыйғаа салынатын салықты жеке тұлғалар төлейді. Резидент – жеке тұлғалар аталмыш салықты мұраның орналасқан аумағына тәуелсіз төлесе, бейрезидент – жеке тұлғалар тек ел аумағында орналасқан мұрадан төлейді. Салық ставкасы мүлік құны мен туыстық деңгейіне байланысты 7,65 – 34 пайыз аралығында прогрессивтік шкаламен анықталады.

Мүлік және мүлік құқықтарымен жасалған мәміледен салық жылжымайтын мүлікті, бағалы қағаздарды сатқанда – сатып алғанда төленеді. Салық ставкасы мәміле түріне байланысты 1 – 6 пайыз аралығында ставкамен тағайындалады.

Жылжымайтын мүлікке салынатын салық объектінің кадастрлық құнына байланысты алынады. Салық ставкасын әр муниципалитет өздері бекітеді. Орташа салық ставкасы қалалар үшін – 0,4 – 1,3; селолық жерлер үшін – 0,3 – 1,22 пайыз аралығында бекіледі.

Жылжымайтын мүлік құнының өсімінен алынатын салық 20 және одан кем уақыт жеке меншікте боолған мүлікті сатқан жағдайда төленеді. Салық салу объектісі болып мүліктін сатылған бағасы мен кадастрлық құны арасындағы айырма саналады. Салық ставкасын жергілікті билік органдары белгілейді, орташа салық ставкасы – 16 – 30 пайыз.

1992 жылдың қаңтар айынан бастап Испанияда жылдымайтын мүлігі бар шетелдік фирмаларға арнайы салық енгізілді. Салық ставкасы мүліктің кадастрлық бағасынан 5 пайыз мөлшерінде белгіленген . арнайы салықтан халықаралық ұйымдар босатылған.

Елтаңбалық алым заң құжаттарын рәсімдеген кезде төленеді. Алым ставкасы құжаттың түрі мен мәміленің сипатына байланысты бекітіледі.