20. Классикалық неміс философиясындағы диалектикалық әдіс пен идеалистік жүйе.

Классикалық  философия - философиялық  пайымдаулардың   үлгісі  болып  табылатын,   философияның   барлық  білімдері  мен   бағыттары,  принциптері  мен  категориялары   жүйелі  түрде  қарастырылған  және   негізделген,  әлемдік  философияға   оңтайлы    ықпал  етіп  келе  жатқан   философия.

Субъективтік  идеализм - сыртқы   дүниенің,  оның   қасиеттері   мен   қатынастарының адам санасына, субъектіге, «Менге»   тәуелді   екенін  паш  етеді.

Объективтік  идеализм - идеяның,   зерденің,  рухтың  яғни  рухани  бастаманың   материядан ғана  емес,  адам  санасынан да   тәуелсіз  екендігін  паш  етеді.

Диалектика — (грек. диалогос — әңгіме  өткізу)  алғашқыда,   Сократ   тұсында   әңгімелесу,  пікір   алмасу   өнері,  кейін  неміс  философиясында  даму  теориясы   және  даму    процесін  қарастыру  тәсілі,   объективтік  дүние  мен танымның   қалыптасуы   және  дамуы,  жалпы  заңды  байланыстары     жөніндегі  ілім.

Идеалистік  диалектика - Гегель   негізін  қалаған  рухани  бастаманың (идеяның, зерденің,  рухтың) сыртқы   әсерге   тәуелсіз  өздігінен  дамуы  жөніндегі  ілім.

Материалистік   диалектика — Маркс   негіздеген  табиғаттың,   қоғамның   және  адамзат  танымының  дамуы   жөніндегі  ілім.

Объективтік  диалектика — «заттар  диалектикасы» (Ленин),  объективтік  дүниенің   қозғалысы  және  дамуы.

Субъективтік  диалектика —  »ұғымдар  диалектикасы» (Ленин) ұғымдардың,  ойлаудың,   танымның  дамуы.

«Өзіндік  зат» - Кант  іліміндегі   санадан   тыс  және  санаға  тәуелсіз   өмір  сүретін,  субьъектпен   қарым-қатынасқа  енбеген,   сондықтан  танылмаған  зат   жөніндегі  ұғым.

Агностицизм — (грек.  агностос — танылмайтын) — ғылым  және   өмір  тәжірибесінде   кездеспейтін  затты  тану   мүмкіндігін  жоққа   шығаратын  ілім.

21Л.Фейербахтың философиялық іліміндегі антропологиялық материализм және гуманизм

Л. Фейербах 1804 жылы Лансугутта туып, 1872 жылы Нюренберг қаласының маңында, Рейхенберг деген жерде қайтыс болған. Негізгі еңбектері: «Христиан дінінің мәні», «Діннің мәні», «Гегельге қарсы сын». Философияға Гегельдің идеалистік философиясын сынау арқылы келеді. Фейербах: «Гегель нақты ойлауды нақты адамнан айырып, шындықты жасаушыға айналдырды», - дейдi.

Фейербахтың пікірінше, жаңа философия ─ теологиялық емес, антропологиялық болуы керек. Антропологизм - адам мен табиғаттың айырғысыз бірлікте және адамды табиғаттың жемісі деп қарау. Антропология - адамның биологиялық жақтарын зерттейтін ғылым. Табиғат рухтың негізі болғандықтан, ол философияның да негізі. Табиғаттан сезім мен ақыл-ой дарыған. Адам жер бетіндегі тірі жан, табиғаттың бір бөлігі екенін мойындай отыра, оны қоғам мен және тарих дамуынан тыс, абстракты түрде алып қарайды. Адам мен табиғаттың өзара әрекетінің негізі, қоғамдық-тарихи практика екенін түсінбеді.

Таным туралы. Фейербах: «Дүниені танып білу дүниенің өзі секілді шексіз. Таным сезімнен басталады, шындықтың дәйегі - іштей туған сапа». Қоршаған ортаны тануға болады, ақыл-ойдың мүмкіндігі шексіз. Бірақ, бұл бірден пайда болмайды, ол адамның эволюциялық дамуы, тәжірибенің жиналуы, ғылыми-техниканын өсуіне байланысты болады. Фейербах: «Біз танымағанымызды, біздің ұрпағымыз таниды»¹ - дейді. Фейербахтың бүкіл материализмі секілді, таным теориясы да сырттай пайымдаушылық сипатта болды - бұл практикалық іс-әрекет рөлінің маңызын түсінбеушілік. Ойлау адамнан тыс және одан тәуелсіз өмір сүре алмайды. Ол адам миымен ажырамас байланыста болады. Тарихты түсінуде тарихи процестің қозғаушысы деп объективтi заңды емес, ақыл-ойды мойындайды.

Фейербах: «адамның өзіннің түпкі төркіні санасына байланысты, дін адамды емес, адам дінді жасайды»- деді. Адам қандай болса құдайы сондай деп, Фейербах діннің негізін қиялдан (фантазиядан) іздейді. Фейербах материализмнің күшті жағы - оның дінмен ашық күресіп діннің психологиялық түп-тамырын ашып беруiнде. Құдайы бар дінді жойып, оның орнына құдайсыз, адамдардың сүйiспеншiлiгiне негiзделген жаңа дінді жасауды ұсынды.

22.Бұхар жырау, Шалкиіз, Дулати және Асан-Қайғының философиялық шығармалары мен көзқарастары.

23.Сопылық дәстүр және оның қазақ философиясының қалыптасуындағы рөлі.

24.ХІХ ғ. қазақ ағартушыларының философиялық көзқарастары. Ш. Уәлиханов, А.Құнанбаев, Ы. Алтынсарин.

25.ХІХ ғ. соңы – ХХ ғасырдың. бірінші жартысындағы қоғамдық-саяси жазушылар мен ақындардың әлеуметтік-философиялық және этикалық-гуманистік көзқарастары (Ә.Бөкейханов, А. Байтұрсынов, М. Дулатов, С. Торайғыров, Ш. Құдайбердиев, т. б.).

26.Позитивизм және оның тарихи

Позитивизм – XIX – XX ғасырдың бірінші жартысындағы философиялық бағыт. Позитивизмнің алғашқы тарихи формасы дәстүрлі метофизикаға, яғни болмыстың бастаулары және жалпыға бірдей принциптері туралы философиялық ілімге қарсы бағытталған. Осы философияның негізін салушы және насихаттаусышы Огюст Конт (1798-1857).

Огюст Конт философиясы құбылыстардың мәніне тереңдеу емес, олардың арасындағы байланыстарға көңіл бөлген. Конт концепциясында білімдердің методологиялық бірлігін, яғни физиканың, астрономияның әдістерін қоғамдық өмір құбылыстарына пайдалану керектігін басты міндет деп санайды. Білімнің жалғыз бастауы – тәжірибе.

Ол «метафизикалық» (философиялық) мәселелерді ғылымға бейімдеуге болмайды, өйткені ғылым өзіне сүйеніп дамиды. Ғылым өзіңе философия. Тек ғылым ғана пайдалы білім береді. Философия адамның дүниетанымдық белсенділігінің көрінісі. “Позитивті философия курсында” Конт ғылымдардың классификациясын ұсынады. Соған байланысты барлық ғылымдардың орналасу реттерін келтірген: математика, астрономия, физика, химия, биология, социология, этика және т.б.