29.Навуковы тэкст і яго асноўныя прыметы.

Звязнасць. Прымета звязнасці тэксту з’яўляецца найбольш даследаванай. Доўгі час звязнасць разумелася як яўна выражаная сувязь паміж суседнімі сказамі ў тэксце (г.зн. звязнасць разглядалася як фармальна-структурная сінтаксічная арганізацыя тэксту, якая мае выразныя лексіка-граматычныя спосабы выражэння). На сучасным этапе развіцця лінгвістычнай навукі да звязнасці адносяць таксама і сувязь, якая не мае выразнага фармальнага выражэння. Аналіз паказвае, што звязнасць навуковага тэксту ў многім грунтуецца на ўнутранай логіцы прадмета даследавання.

Існуюць разнастайныя класіфікацыі сродкаў звязнасці. Найбольш распаўсюджанай з’яўляецца групоўка сродкаў сувязі ў залежнасці ад іх моўнага ўвасаблення. У сувязі з гэтым прынцыпам выдзяляюцца наступныя сродкі сувязі: лексічныя, да якіх адносяцца поўныя, сінанімічныя, кантэкстуальныя і інш. паўторы, а таксама замена займеннікам; граматычныя (трывальна-часавыя формы дзеясловаў, парадак слоў, сінтаксічны паралелізм); лексіка-граматычныя (злучнікі, злучальныя словы, пабочныя словы і словазлучэнні), якія забяспечваюць лагічную і кампазіцыйную арганізацыю тэксту шляхам выражэння шырокага спектру адносін — умоўных, прычынна-выніковых, уступальных, параўнальных і г.д.

На сучасным этапе рэалізацыя прыметы звязнасці ў навуковым тэксце (у параўнанні з тэкстамі іншых стыляў агульналітаратурнай мовы) мае наступныя асаблівасці.

1. Найбольш частотны від сувязі — лексічны паўтор тэрміна, для забеспячэння адназначнасці тэксту (адна з лексем папярэдняга сказа паўтараецца ў наступным). Да лексічнага паўтору адносяць таксама выпадкі, калі словы, якія маюць агульны лексічны кампанент, належаць да розных часцін мовы.

2. Выкарыстанне стандартызаваных моўных сродкаў для кампазіцыйнага афармлення зместу тэксту.

3. Нейтральны парадак слоў, пры якім тэма (тэматычная, зыходная, вядомая інфармацыя) размяшчаецца ў пачатку, а рэма (новая, важная, актуальная інфармацыя) — у канцы сказа. У структурна-сінтаксічным плане тэма супадае з дзейнікам, а рэма — з саставам выказніка.

4. Спецыфічнае ўжыванне катэгорыі часу дзеяслова.

5. Звязнасць навуковага тэксту заснавана на ўнутранай логіцы прадмета даследавання.

6. У рэальных тэкстах звязнасць адначасна здзяйсняецца сукупнасцю разнастайных сістэмна арганізаваных сродкаў, якія ствараюць семантычнае, структурна-сінтаксічнае і тэматычнае адзінства, што дазваляе выдзяляць розныя тыпы структурнай арганізацыі тэксту.

Для сувязі частак тэксту выкарыстоўваюцца спецыяльныя сродкі (словы, словазлучэнні, сказы), якія паказваюць:

• на паслядоўнасць развіцця думак (спачатку, потым, затым, перш за ўсё, першапачаткова і г.д.);

• на сувязь першаснай і другаснай інфармацыі (як указвалася, як ужо было адзначана, як гаварылася, разгледжаны і да т.п.);

• на прычынна-выніковыя адносіны (але, таму, дзякуючы таму, адпаведна, у сувязі з тым, што, у выніку гэтага і г.д.);

• на пераход да новай тэмы (разгледзі цяпер, пяройдзем да разгляду і да т.п.);

• на блізасць, тоеснасць прадметаў, абставін, прымет (ён, той жа, такі, так, тут, таксама і г.д.).

Структурнасць. Структурнасць выражае адносіны паміж часткамі (элементамі, адзінкамі) любога складана арганізаванага аб’екта. Навуковы тэкст мае шматузроўневую арганізацыю, у якой можна выдзеліць розныя элементы і вызначыць адносіны паміж імі з мэтаю пабудовы разнастайных структурных схем аднаго і таго ж тэксту.

Выдзяляюць тэматычную, кампазіцыйную і змястоўную структуры тэксту.

Цэласнасць. Цэласнасць уяўляе сабой базавую характарыстыку тэксту як прадмета камунікацыі. Яна характарызуе ўнутранае, змястоўнае, сэнсавае адзінства тэксту, лічыцца псіхалінгвістычнай катэгорыяй, якая непасрэдна не суадносіцца з моўнымі сродкамі і ўзнікае ў працэсе разумення тэксту ў выніку аналітыка-сінтэтычнай дзейнасці адрасата. Без цэласнасці фармальна звязаны тэкст губляе сэнс.

Функцыянальна-сэнсавы тып маўлення. Функцыянальна-сэнсавы тып маўлення ўяўляе сабой універсальную тыпалагічную адзінку тэксту, якая выдзяляецца на аснове разнастайных прымет (камунікатыўна-прагматычных, логіка-сэнсавых, структурна-семантычных). У залежнасці ад камунікатыўнай мэты выдзяляюць апісальныя (апісанне, азначэнне, дэфініцыя, паясненне, паведамленне) і аргументаваныя (разважанне, доказ, тлумачэнне) тыпы тэкстаў. У тэкстах вялікага аб’ёму розных жанраў функцыянальна-сэнсавыя тыпы знаходзяцца ў разнастайных адносінах. Гэта вызначае агульную камунікатыўную дамінанту тэксту — апісальную ці аргументаваную.

Мадальнасць. Прымета мадальнасці выражае характар адносін паведамляемага да рэчаіснасці (аб’ектыўная мадальнасць) і адносіны суб’екта (адрасанта, аўтара, адпраўніка) тэксту да прадмета паведамлення (суб’ектыўная мадальнасць).

Кампазіцыя навуковага тэксту. Кампазіцыя — гэта будова, суадносіны і ўзаемнае размеркаванне частак твора. Кампазіцыйна любы навуковы твор, незалежна ад галіны навукі і жанра, змяшчае дзве ўзаемазвязаныя часткі — апісальную (аглядную) і асноўную.