6 Қазақ поэзиясының тарихилығын зерттеген ғалым

"Тілепов Елім деп еңіреген ерлер жыры"

Қазақ поэзиясының тарихилығын зерттеген ғалым, ол Тілепов.Ол өз зерттеулерінде тарихилық жайында төмендегідей зерттеулер жүргізген.Халықтың ғасырларды көктей жүріп өткен жолы сөз жоқ, оның тек қай атырапты мекендеп қандай елдермен айқасып, кімді қол астына ұстағандығын, болмаса кімге бодан болғандығынан мәлімет беретін жылнамашы мен тарихшының жазбаларымен шектелмейді.Сәулет өнері, ауыз әдебиеті, саз өнері секілді негізінен, елдің естиярлығын, халықтың жады мен зердесін таразылайтын рухани қазында да ел тарихының ізі сайрап жататыны хақ.Және бұлардың берер мағлұматтары , шынына келгенде сырттан келген жиһанкез тарихшының сөзінен гөрі де шынайы болуы әбден мүмкін.Ал, бұл тұрғыдан келгенде осы ортада өмір сүрген, оның қуанышы мен сүйенішінің ең алдымен өкінетін де , сүйінетін жыраулар мен ақындар шығармасында сөз болар оқиғалар мен тарихи мағлұматтардың қадір-қасиеті тіптен ерекше.Бәлкім халқының мерейі үстем тұсын бұл адамдар көтеріп айтатын шығар, бақыты қайтқан кезеңін еңсесі түсе отырып баяндайтын болар, бірақ соған қарамастан осы мұралар өзіне айрықша назар аударуды керек етеді.Өйткені әр дәуір жыршысының өз заманының тарихи кескінін бейнелеуге әрекет еткен шығармасы әрі белгілі ұлт әдебиетінің жасын межелеуге , әрі сол әдебиеттегі тарихилық мәселелерінің жүріп өткен жолын бағдарлауға қызмет көрсетеді.Ал тарихилық мәселелері назарға алынған кез-келген әдебиетте белгілі бір халықтың есею іздерінің соқпақтығы, тарихи тай-таластардың бел-белестері сайрап жатады:тыңдаушысы мен оқырманына тебірентер ойлар салатын халықтың тағдырына байланысты мәліметтер жүреді.ал ол мәліметтердің әдебиетте бейнеленген тарихи факті, немесе өмір шындығы екендігі мәлім.Тегінде әр дәуірдің шынайы өнердегі көркем шындығын тану бұл әдебиеттану ғылымындағы тарихилық сынды келелі проблемалармен тікелей сабақтас.Әрине біздің тқл әдебиетіміздегі тарихилық мәселесінің көрінуі, оның даму жолдары өзіне тән өзгешеліктерден құр алақан емес.Ілкі көріністері сонау XIII ғасырдағы қазақ жұртының өзге түркі тайпалар мен еншілес кезіндегі араб оқымыстылары Ұлық жыршы атаған шығарма өкілінің Жошы хан өлімін өлеңмен естіртетін хатқа түскен жырынан басталса, онан бергі кезеңінде бұл құбылыс XV-XVII ғасырлардағы Асан қайғы, Қазтуған, Шәлгез, Доспамбет, Жиембет, Марғасқа сияқты жыраулар шығармасынан жалғасын тапты. Кейін бұл дәстүрді XVIII-XX ғасыр басындағы жыраулар мен ақындар келіп ұластырды.Солардың қайсысының шығармасында да қазақ халқының елдік тарихы жырланды.Ел үшін отқа түскен ерлердің ерекше істері үлгі ете көрсетілді.Сондай-ақ бірден екі шығарма өкілінің өз портреті мен өзі өмір сүрген дәуіріндегі белгілі тарихи тұлғалар мен оқиғаларға деген қатынасы да әдебиетте айқын көрініп отырды.Бұл ерекшелік әсіресе қазақстанның Ресейге қосылған кезінен бергі тұстағы жыраулар мен ақындар поэзиясында айрықша аңғарылады.Ал оның барлығы көркемсөз иесінің авторлық беті мен абырой-беделіне тікелей қатынаста болатын.Мәселен Бұқар жырау мен Үмбетей жырау бір дәуірде өмір сүрген мен олардың мәселені байыбына беру шамалары мен авторлық, қоғамдық тұлға ретіндегі салмақтары әр қилы екені даусыз.