14 Дәріс. Тақырып 14. Тауарлардың кеденді, сарапталуы. Кеден сарапталуының бағыты мен міндеті, олардың негізгі түрлері.

Сарапталу – бұл сарапшы мен белгілі бір облыста жүргізілетін ғылыми зерттеудің ерекше түрі (латынның expertuz-тәжірибелі). Сарапшылық зерттеудің ерекшелігі алдын-ала анықталған және қысқа уақыт мерзімінде асырылатын нақты құрастырылған сұрақтарға жауап іздеу болып табылады. Сарапшылық зерттеу белгілі ережелермен дайындаумен қойылған сұрақтарға жауаптарды жазбалы қорытындыны дайындаумен аяқталады. Сарапшының қорытындысы мәселелі жауаптар немесе спортты сұрақтар, адам қызметі салаларында пайда болған негізген жауаптарды қабылдауда қолданылады.

Ғылыми болып сараптық зерттеу өздік анықталған әдістер мен қойылған сұрақтарға жауап үшін алынған ақпараттар есебіне негізделген қажетті және жеткілікті есептеулер алуда тандайды. Әлемде түрлі бағыт пен зерттеу салаларында көптеген сараптар бар олардың көмегімен түрлі обьектілерді зерттеуде зерттеудің түрлі әдістерін қолданып, маңыздылығы жағынан бірдей емес есептерді шешеді. Олар үшін ортақ қорытынды бағыт-шындықты орнату. Сараптауларды түрлі белгілері бойынша жүйелеп, классификациялауға болады.

Сараптау бағыттары бойынша соттық процесті сипаттамадағы және соттық емес түрлеріне бөлінеді кейде кеденді сараптау сарапшылардың кеден жұмыстарының мәселелерін шешуде жүргізілетін-фиксальды, бақылаулы, экономиялы, зан қорғанысты, статистикалық пен қорғаныс сипатындағы түрлі сараптауларды қажет ететін арнайы ғылыми-тәжірибелік зерттеу.

Сараптауға негізделген кеден ұйымының қызметкерлеріне қажетті оның жүргізудің инециаторы болатын-теориялар негізі мен сәйкес сараптауды жүргізі тәжірибесін тағайындайды (оның бұйымдары, обьектілері, зерттеу әдістері, мүмкіндіктері).

Кеден сараптауын өзінің жеке белгі сипаттары: бұйым, есеп, обьектпен зерттеу әдістері болғандықтан оны сараптаудың ерекше класына жатқызуға болады.

Кеден сараптауының обьектілері- ақпаратын материанданған көзі: кеден шекарасы арқылы өткізілетін тауарлар мен бұйымдар, оның зерттеулерге реттелген сынақтары; контрабанды обьектілері мен бүлінген кеден ережелері; тауарға үйлесетін түрлі құжаттар, кеден бақылауында қолданылатын құжаттар.

Кеден сраптауы бұйымына кеден жұмысының жалпы мәселелерімен қатар, кеден бақылауының нақты фактілерімен процедуралар жағдайларын жатқызуға болады. Оның ішінде ең маңыздылары: түр анықтамалары, кеден бақылауы обьектілерінен жағдайы мен тағайындалуы. ТНВЭД сәкес тауардың классификациясы; тауарлар бағаларын; тауардыңғ базарлық бағасын, сапалық көрсеткіштеріне қарай (маржа, сорты, түрі материалдың табиғилылығы мен т.б.), тауар сипаттамасы (лицензиясы, акциздігі, екі еселенген тағайындалуы), тауардың шығу еліне, дайын өнімнің шығу нормасы мен ондағы шикі зат идентификациясы; есірткі мен психотроптық заттар идентификациясы: бағалы заттар, антиквариат, мұражай заттарын тексеру.

Кеден сарапшыларының алдында криминалистік, экономикалық, геммологиялық, тауарлық сараптау класстары арқылы шешілетін кеден ережелерін бұзатын және контрабандамен күрес үрдісінде оперативті жұмыскерлеріне қойылатын сұрақтар.

Кеден сарапшалармен шешілетін негізгі мәселердің ішінде келесілерді ерекшелеуге болады.

• іздері бойынша объектілер индентификациясына бағытталған. Мұнда тауар сынағы мен үлгілерін ТНВЭД бойынша оны сәйкестігін, сапасын, орнын орнату.

• диагностикалық – жағдайлар механизмдерінің бөлінуі, қимыл әдісі мен жалғасы, байланыс себептері. Бұған технологиялық сараптамаларды, шығу нормаларын анықтау, шикізат көзін жатқызуға болады.

• сарапты профилактика – заң бұзушылық пен кеден заңнамасындағы қылмыстар мен оларды жою жөніндегі ісөшараларға ықпал ететін жағдайларды анықтау жайындағы қызмет. Бұған жинақтау жөніндегі криминалды қауіпті тауар позицияларын жобалау қызметтерін жатқызуға болады.

Кеденді тауар сараптарының негізгі түрлері. Идентификациялық сынақ. Сынақшының алдында қай тауар сарап объектісі болып табылады? Себебі, кеден шекарасы арқылы өткізілетін көптеген тауарлар ішінде тек оңай табылатын және жақсы танылған емес, сыртқы түрі оның өзі туралы көптеген мәлемет береді, тауар түрі, оның құрамы, тағайындалуы мен басқа да маңызды сипаттамаларын арнайы зерттеу, сараптарын оперативті түрде шешеуге болады.

Идентификация – екі объектілер арасында байланыстың аталуы. Тауардың сипаттамасының түрлі деңгейді нақтылау мен бөлшектеу деңгейінде идентификацилауға болады.

Технологиялық сараптама кеден ұйымымен тауардың өңдеу немесе кеден аумағынан тыс, сонымен қатар осындай өңдеуді лицензияның қызмет істеу уақытында жүргізу жағдайында жүргізіледі.

Кеден аумағында тауардың өңдеу – шетел тауарлары кеден аумағында өңдеуге қолданылатын және салық құнын кеден режиміне сәкес шақыру шарттарындағы кедендік режимі.

Классификациялық сраптама. Күрделі және маңызды кеден сараптамасының бірі, оның күрделілігі әдеттегідей тауарды идентификациялау үшін кейбір тауарлардың материалдың зерттеулерін жүргізуге тура келеді. Мұндай жағдайда ТНВЭД пен анықталған ережелерге сәйкес жұмыс қажет.

Класификациялық сараптаманың негізгі жұмысы – көрсетілген тауар позициясы мен субпозицияларын анықтау, басқаша айтқанда-тауар кодын анықтау. Екі сипаттама да эквивалентті және өзара ауыстырымды. Практикалық жұмысты орындалатын сараптама мәніне өзгертпейтін келтірілген есептер түрөзгешіліктері кездеседі.

Тауар білгірлік сараптам тауардың түрі, тағайындалуын, маңызды қолданбалы сипатттама, құрамы, ақаулардың болуы, маркасы, сорты ме басқа ерекшеліктерін анықтау үшін жүргізіледі. Мұндай сұрақтар әдетте тауардың тағайындалуы мен оны іске мүмкіндігін анықтауда шешіледі. Кейде сараптама сараптаманың бағалау бөлігі болып кеелді. Кедендік бағыттар үшін әдетте бос тауардың баға деңгейіндегі тауарлық бағасы анықталады. Бос тауар бағасы деп дамыған базардағы шарттардың ортақ бағасы түсіндіріледі. Ол бір жағынан тауардың үлкен сұранысымен, екінші жағынан түрлі экономикалық пен административті шектеулерде жеткілікті бос болумен сипатталады.

Материалдық сараптама нақты көрсеткіштер немесе тауар параметрлерін анықтауда жүргізіледі. Бұл сараптамаларды орындауда негізгі сенімді шарт болып сынақ әдістерін қатаң сақтау табылады. Егер ТНВЭД да немесе онда нақты зерттеу әдістерінде түсініктеме көрсетілген болса, онда оларды сақтау қажет қалған жағдайларда халықаралық расталған әдістермен – ИСО, ДIN стандарттарымен, отандық ГОСТтармен, егер олар халықаралық стандартпен үйлестірілген болса қолданған жөн.

Радиациялы интроскопия-радиациялы НК әдісі, бақыланатын обьектінің түсті бейнеге өнделу радиациялы - оптикалық түрөндеуіштің шығатын бейнесінде негізделіп алынған анализ бейнесі бақылау процесінде жүргізіледі.

Бұл әдістің сезімталдығы радиографиядан аса төмен бірақ артықшылығы алынған нәтижелердің дәлдігі дефектілерді стереоскопиялы көру мен дайындамаларды түрлі бұрыштарда бақылау, "экс-прессность" пен бақылаудың үздіксіздігі.

Радиометрлі дефектоскопия-электрлі сигналдар түрінде көрінетін ионды жарықталу көрсеткішінің ішкі бақыланатын өнім жағдайымен ақпаратты алу әдісі (түрлі биіктік,ұзақтылық пен саны).

Бұл әдіс бақылау процесін автоматизациялау мен автоматикалы қайтымды байланыс бақылауын іске асыруы мен бұйымды дайындауда технологиялық процесс мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді. Әдістің артықшылығы үздіксіз жоғары шығарылымды сапалы бұйым бақылауын жүргізу, жоғары тез жұмыс істейтін аппаратты қолдану мен келісілген мүмкіндік болып табылады. Сезімталдығы бойынша бұл әдіс радиографиядан қалыспайды.