ПРЫВАТНАЯ УСТАНОВА АДУКАЦЫI
«БIП – IНСТЫТУТ ПРАВАЗНАўСТВА»
Гродзенскі філіял
Кіраваная самастойная работа
Заходняя Беларусь у складзе Польскай Дзяржавы
(1921-1939 гг.)
Інтэграваны модуль “Гісторыя”
Выкл. Дац.Федарау
Гродна 2013
АНАТАЦЫЯ
Выкладзены юрыдычныя аспекты ўваходжання Заходняй Беларусі ў склад Польшчы, асноўныя рысы канстытуцыйнага ладу Польшчы і грамадска-палітычнага жыцця на заходнебеларускіх землях. Адначасова паказана барацьба супраць нацыянальнага і сацыяльнага прыгнету, асвятляюцца падзеі ўз’яднання Заходняй Беларусі з Беларускай ССР.
ТЭМАТЫЧНЫ ПЛАН
Рыжскі мірны дагавор і сутнасць сапраўднага статусу Заходняй Беларусі.
Органы ўлады і кіравання: вышэйшыя і мясцовыя.
Нацыянальна-вызваленчы рух.
Часовыя органы кіравання ў Заходняй Беларусі і ўз’яднанне тэрыторыі Беларусі.
Рыжскі мірны дагавор і сутнасць сапраўднага статусу Заходняй Беларусі
Падзеі першай сусветнай вайны і Кастрычніцкай рэвалюцыі 1917 г. дазволілі польскаму народу аднавіць сваю дзяржаву. 29 жніўня 1918 г. СНК РСФСР выдаў дэкрэт, якім прызнаваліся страціўшымі сілу ўсе трактаты аб падзелу Польшчы паміж Расіяй, Прусіяй, Аўстрыяй, падпісаныя ў ХVІІІ ст.
Пры падтрымцы заходніх дзяржаў у Польшчы былі створаны вайсковыя легіены пад камандаваннем Ю. Пілсудскага, якія ў канцы 1918 - пачатку 1919 г. пачалі агрэсію супраць Беларусі. Спекулюючы на пачуццях нацыянальнага дзяржаўнага адраджэння, захопнікі разгарнулі вайну супраць Савецкай краіны з мэтай стварыць Вялікую Польшчу “ад мора да мора”.
У кастрычніку 1920 г. паміж Савецкай Расіяй і Польшчай было падпісана перамір’е, а 18 красавіка 1921 г. у Рызе – мірны дагавор паміж Савецкай Расіяй і Савецкай Украінай, з аднаго боку, і Польшчай – з другога. Згодна з гэтым дагаворам заходнія вобласці Беларусі разам з заходняй часткай Украіны адышлі да Польскай дзяржавы, а Расія і Украіна адмаўляліся ад “всяких прав и притязаний на земли, расположенные к западу от границы, описанной в статье II настоящего договора” (Мирный договор между Россией и Украиной, с одной стороны, и Польшей – с другой//Спадчына.1993.№4.С.15). Паводле артыкула VІІ гэтага дагавору, Польшча павінна была прадаставіць рускім, украінцам і беларусам, якія апынуліся пад яе юрысдыкцыяй, усе правы па забеспячэнні свабоднага развіцця культуры, адукацыі, мовы і выканання рэлігійных абрадаў. Згодна з польскай Канстытуцыяй 1921 г., правы грамадзян беларускай нацыянальнасці прызнаваліся цалкам і без сумненняў. Але, як паказаў час, польскі ўрад не забяспечваў свабоднае развіцце нацыянальных меншасцяў. Улада абмяжоўвала нацыянальна-культурнае будаўніцтва, праводзіла паланізацыю беларускага народа. Да 1939 г. у заходняй Беларусі не было ні адной беларускай школы (супраць прыкладна 350 да акупацыі), польскія школы не забяспечвалі навучанне ўсіх дзяцей. У дзяржаўных установах было забаронена выкарыстанне беларускай мовы, беларусы не дапускаліся на дзяржаўную службу: у мясцовыя органы ўлады і кіравання прызначаліся толькі палякі, і як правіла, ураджэнцы самой Польшчы, выхадцы з багатых слаеў насельніцтва. Каб не дапусціць простых людзей на працу ў дзяржаўным апараце ў 1933 г. быў прыняты закон, згодна з якім нават на пасады ў гміннае праўленне маглі “выбірацца” толькі асобы, якія мелі сярэднюю адукацыю і павінны былі вытрымаць экзамены ў спецыяльнай павятовай каміссіі. Была распаўсюджанай рэлігійная нецярпімасць да праваслаўных.
Згодна з сакавіцкай Канстытуцыяй 1921 г., Польшча лічылася буржуазна-дэмакратычнай, парламенцкай рэспублікай. Але абвешчаныя свабоды слова, друку, сходаў, арганізацый пастаянна парушаліся, асабліва на “крэсах”. Тут дэмакратызм быў толькі на словах, а на практыцы паліцыя і органы бяспекі (дэфензівы) здзекваліся над народам як маглі. Правячыя колы Польшчы разглядалі Заходнюю Беларусь як сваю ўнутраную калонію, сыравінны прыдатак да прамыслова развітых раенаў этнічнай Польшчы і рынак збыту польскіх прамысловых тавараў. У выніку такой палітыкі прамысловасць у Заходняй Беларусі не развівалася, а знаходзілася ў заняпадзе. Пастаянным спадарожнікам прамысловага развіцця ў Заходняй Беларусі было беспрацоўе. Яно няўхільна павялічвалася.
У цяжкім становішчы знаходзілася і сельская гаспадарка, якая займала ў пачатку 1930-х гг. каля 80% насельніцтва. На заходнебеларускай тэрыторыі пашыралася гаспадаранне на былых дзяржаўных землях ваенных і цывільных каланістаў (“асаднікаў”) з цэнтральных раенаў краіны, якім урадам даваліся надзелы да 45 га фактычна з мэтай забеспячэння ваеннай і палітычнай апоры рэжыму.
На заходнебеларускай тэрыторыі быў уведзены прыняты ў Польшчы адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел: ваяводствы, паветы, гміны (воласці), грамады. Яе землі ўвайшлі ў чатыры ваяводствы: Віленскае, Навагрудскае, Беластоцкае і Палескае. За азначанымі тэрыторыямі замацавалася неафіцыйная назва “Заходняя Беларусь”. У польскіх афіцыйных колах Заходнюю Беларусь называлі “Крэсамі ўсходнімі” (усходнімі ўскраінамі) або Белапольшчай, а беларусаў лічылі “крэсавякамі”, “тутэйшымі”. У верасні 1939 г. насельніцтва Заходняй Беларусі складала каля 5 млн. чалавек, пераважная большасць з іх – беларусы. Устаноўленаму адміністрацыйна-тэрытарыяльнаму падзелу адпавядалі мясцовыя органы кіравання і самакіравання.