34. Мемлекеттік несиенің функциялары мен түрлері

Мемлекеттік несие-бос ақша қаражат/рын мем.к билік орган/ры/ң қарамағына жұмылдырып,оны мем/к шығынның қаржыландыру барысында мемлекет пен заңды және жеке тұлғалар арасында туындайтын қатынас/р.Мемлекет/к несие ерекшелігі:қарызға берілген қаражаттың қайтарымдылығында,мерзімділігінде және ақылылығында.Бірақ,бұл қатынастарды банк несиесімен шатастыруға болмайды.Мемлекет/к несиенің көз/рі:Кәсіпорын/рда,банк/рде,зейнетақы қор/рында,сақтық қор/рда,халықта пайда болатын уақытша бос қаражат/ры.Мем қарыз алушы ретінде ғана емес,сонымен бірге кредитор ретінде бола алады.Мем\к несие\ң негізгі сферасы-күрделі жұмсалым/р: басым өндр\ді қарж\у,тұрғын үй құрылысын қарж\у,эк\қ ж\е әл\к инфрақұр\м салаларын қарж\у.Несие капит\ы рыногында мем гарант ретінде бола алады.Мемлекет/к несие/ң жеке несиеден айырмашылығы:1.өндіріс/к,өндіріс/к емес мұқтаждық/р үшін жұмылдырылады,ал жеке несие тек өндіріс/к үшін;2.төлем ж/е сатып алу қаражат-ы жұмылдырылады.3.өтеу бюджет кіріс/рінен жүргізіледі.4.капиталды қолдану сферасын тарылтады.Мемлекет/к несие/ң көмегімен жұмылыдрылған қаражат/р көбінесе экономиканы қаржыландыруға бағытталғанд/н оның өндірістік сипаты болуы тиіс.Қаржы/ң ұдайыөндірістік ф/сы шек/рінде мем\к несие ақша қараж\н қайта бөлу/ң қосалқы ф\н орындайды.Бұл халық/ң,шар\қ жүрг суб\ң уақытша бос ақша қараж\н шоғырландыумен б-сты.Бұл ф\да мем\к кред жинақ ақшаны ұйымдастыру нысандар\ң бірі б.т. Мем/к несие/ң 2-ші қосалқы ф\сы-реттеуші ф\сы.Бірінші кезекте мем несие/к пайыз/ң мөлшеріне ықпал жасай отырып,ақша ағын/рын реттейді: несие капит\ң рыногында қарыз алушы бола отырып,ол бұл капиталға деген сұранымды арттырады,мұның нәтижесінде несие капит\ң нормасы артады.Сөйтіп,мем бұл рыноктағы бәсекеге араласады,одан жеке инвестор/рды ығыстырады.Егер кред\ң қайта бөлгіштік ф\ң көмегімен мем ақша рес\н тікелей бір сала\ға бағыттайтын б\са,реттеуші ф\я арқ мем\ті кред жөніндегі қатынас\ға қатыспайтын шар\қ қатын\ң суб\не қосымша жанама ықпал етуге қол жеткізеді.Мем\к несие түрлері б\ша ішкі,сыртқы,шартты б.ажыратылады.Ішкі несиеде мем\к- кред\к қатын\р жан\жақты тұрғыда: қарыз алушылар кезінде де,кредиторлар ретінде де елдегі үкіметтің,биліктің жерг орг\ң,кәсіпор\ң,ұйымд/ң ж\е халық/ң арасында қатынас/р туындайды: займ алушы ретінде,несие беруші ретінде.Халықаралық несиеде қатын\ға бір жағынан,үкімет,билік/ң жерг орг\ды,екінші жағынан басқа мем\ң үкімет/рі, банк/рі,компания\ы,сондай ақ халықаралық қаржы банк ұйым/ры қатысады.Несие беруші тарап мем-донор н\се ұйым-донор,ал несие алушы ел реципиент-ел деп аталады. Шартты мем\к несие 1жағынан үкімет,жергілікті билік орган/ры,2-ші жағынан шетел мем/т үкімет/рі,банк/р,компания/р қатысады.Отан/қ қарыз алушы/р: кәсіпор\р,ұйымдар,фирма\р,жерг билік орг алған қарыз/рына басқа ел/р/ң кредитор\на берілген кепілдік/р б\ша үкімет/ң міндеттеме/рі ретінде б\ды.

35. Сақтық ісін ұйымдастыру.

Сақтық келісімшарттарын жасауға және сақтық операцияларының нәтижелігіне жетуге ынталы тараптардың өзара іс-қимылы сақтық рыногында жүргізіледі. Сақтық рыногы дегеніміз ақша қатынастарының сферасы, онда сатып алу-сату объектісі "ерекше тауар" — сақтық қызмет бо­лып табылады және оған деген ұсыным мен сұраным қалыптасады. Қазақстан Республикасы сақтық рыногының қатысушылары мыналар болып табылады:сақтық (қайта сақтандыру) ұйымы; сақтық брокері; сақтық агенті; сақтанушы, сақтандырылушы, пайда алушы; актуарий; уәкілетті аудиторлық ұйым (уәкілетті аудитор); өзара сақтандыру қоғамы; сақтандырумен байланысты кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын өзге де заңи және жеке тұлғалар.

Сақтандыру, табыс(пайда) алу мақсатымен коммерцияның шектес сфераларынан қаражаттарды нвестициялау жөніндегі сақтық ұйымдарының қызметі сақтық ісі ретінде елестетіледі.

Сақтық ісі мен сақтық қызметін жүзеге асыруға мынадай жалпы талаптар қойылады:

Сақтық (қайта сақтандыру) ұйымы сақтық қызметін (қайта сақтандыру жөніндегі қызметті) жүзеге асыру құқығына лицензиясы, сақтандырудың белгілі бір түрі бойынша жүзеге асырудың жалпы талаптарын айқындайтын сақтандыру ережелері және ішкі ережелер болғанда ғана сақтық қызметін жүзеге асыруға құқылы.

Сақтық ісі және сақтық қызметі заңмен белгіленген тәртіп бойынша лицензиялануға жатады.

Сақтандыру сферасындағы мемлекеттік саясатты іске асыруды, сақтық рыногындағы істің жайына мемлекеттік бақылау жасауды қамтамасыз етуді қоса, уәкілетті орган және мемлекеттің өзге органдары өз құзыры шегінде жүзеге асырады.

Қазақстан Республикасы заңнамалық актілерінде тікелей көзделген жағдайларды қоспағанда, мемлекеттік органдар мен олардың лауазымды адамдарының сақтық (қайта сақтандыру) ұйымы мен сақтық брокерінің сақтық қызметіне араласуына тыйым салынады.

Қазақстанда сақтық ұйымдары шет елде инвестицияларды және экспорттық кредиттерді төлемеу тәуекелдігінен сақтық қорларға қатыспайды. Осыған байланысты, республиканың экспорттық мүмкіндіктері өсуінің жекеше сақтық ұйымдарының капиталдану қарқынынан озық қарқынын ескере отырып, отандық инвесторлар мен экспортерлерді сыртқы қауіп-қатерден қорғау саласында мамандандырылған корпорацияны құру және оның жұмыс істеуі өте деркезділік болып табылады. Мемлекет Қазақстан Республикасының Үкіметі арқылы ғана сақтық (қайта сақтандыру) ұйымының құрылтайшысы және акционері бола алады.

Жарғылық капиталының 50 пайызынан астамы мемлекетке тиесілі ұйымдар сақтық (қайта сақтандыру) ұйымдарының құрылтайшылары және акционерлері бола алмайды. Мемлекет өзі құрылтайшысы немесе акционері болып табылатын сақтық (қайта сақтандыру) ұйымының міндеттемелері бойынша, егер Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде өзгеше көзделмесе, оның жарғылық капиталына салған қаражаты шегінде жауапты болады. Сақтық (қайта сақтандыру) ұйымы міндетті түрде мынадай алқалық органдар құра алады: директорлар кеңесі - басқару орга­ны; басқарма - атқарушы орган; тексеру комиссиясы - бақылау органы. Сақтық (қайта сақтандыру) ұйымының құрылтайшылары мен акционерлері сатып алатын акцияларына ақшаны тек қана ұлттық валютамен төлеуге міндетті. Құрылатын сақтық (қайта сақтандыру) ұйымының жарғылық капиталының ең аз мөлшерін оның құрылтайшылары оны мемлекеттік тіркеуден өткізген кезге дейін толық төлеуге тиіс. Сақтандыруды дамыту, өз кезегінде, заңнамалық базаны, мемлекеттік салық-бюджет және ақша-кредит саясатын жетілдіруге, сақтық қызметін қадағалау сапасы мен сақтық ұйымдары жұмысының сенімділігіне байланысты болады. Қазіргі кезде Қазақстанның сақтық рыногы қатысушыларының ассоциациясы құрылған. Ассоциацияның негізгі міндеттері Қазақстан Республикасының сақтық рыногын дамытудың қолайлы жағдайларын жасау және халықтың сақтық мәдениетінің деңгейін арттыру болып табылады.