14. Коммерциялық емес ұйымдар мен мекемелердің қаржысы, қаржыландыру көздері, әдістері.

ҚР қаржы жүйесі б/ша ком.емес тұлғаларға мемлекеттік қызметті атқару жүйесіндегі қызмет ететін субъектілер қаржысы жатады. Ол субъектілердің мақсаты – қоғамдық қызметтерді көрсету.

Ком.емес ұйымдар мен мекемелердің қаржысы-материалдық емес игіліктер мен қызметтерді жасау мақсатында материалдық өндіріс салаларында жасалған ұлттық табысты қайта бөлу нәтижесінде құрылатын ақшалай қорлардың қозғалысын орталықтандырылатын ақшалай қатынастардың жиынтығы.

Қаржыландыру көздері: 1)Мемл. бюджет қаражаттары есебінен – бұған мемл.к басқару, құқықтық тәртіпті қорғау, қорғаныс, білім беру, денсаулық жатады. Яғни атал,андар мемл. бюджет есебінен қаржыландырылады.2) көрсетілген қызмет, орындалған жұмыстан түсетін табыстар есебінен: меншікті қаражаттар, ведомствоға қарасты кәсіпорындарда өнім өндіруден алынған жалпы табыс, ұйымның меншігіндегі басқа мүлікті пайдаланудан түскен табыстар есебінен қарж.ды.

Әдістері: 1.Бюджеттік қаржыландыру-меншікті табыстары жоқ кәсіпорындар мен мекемелерге шығындарын жабу үшін мемлекеттік бюджеттен ақша қаражаттарын беру. Өндірістік емес саладағы мекемелерді ұстауға арналған бюджеттік ассигновацияның мөлшері, мақсатты бағыты, бөлінуі шығындар сметасы арқылы анықталады.2.Шаруашылық коммерциялық есеп-шығындарды материалдық емес қызметтер мен игіліктерді өткізуден түскен табыс есебінен өтелетін ұйымдар мен мекемелерде қолданылады. Бұған ақылы негізде жұмыс жасайтын денсаулық сақтау мен білім беру, салалық ғылыми зерттеу институттары, жекелеген өнер мекемелері жатады. 3. Өзін-өзі өтеу әдісі қызмет үшін ақы мөлшері жұмсалған шығындарға байланысты анықталатын ұйымдарда қолданылады. Бұл әдіс Мәдени ағарту, бос уақытын дұрыс ұйымдастыру, ортақ қызығушылықтарына байланысты шаралар

15. Коммерциялық негіздерде жұмыс істейтін шаруашылық жүргізуші субъектілердің қаржысы,ұйымдастыру қағидалары

Ком негізде қызмет ететін ШЖС негізгі мақсаты – табыстылықтың жоғары деңгейіне жету б.т. Қазіргі таңда ком негізде жұм атқ суб құрылымы материалдық өндіріс саласының басым бөлігі, өнд емес салада қызмет ететін ЕДБ, сақтандыру комп, адамдарды тасымалдау, көлік қызметі, лизингтік-трассалық компаниялар, ломбардтар, сауда делдалдары, мемл емес зейнетақы қорлары және т.б.

.Комм-қ кәсіпорын-р мен ұйым-р-ң қаржысын ұйымдастыру белгілі бір қағидаттарға негізделген,олар:1)ком/лық шаруашылық есеп қағидасы (дербестік, өзін-өзі өтеу, өзін-өзі қаржыландыру, қаржылық жауапкершілік,қызметіне бақылау жасау, қаржылық талдау); 2)жоспарлылық; 3)меншік-ң барлық нысан-ры-ң теңдігі; 4)қаржы резерв-рі-ң болуы. Ком/лық (шаруашылық) есеп қағидасы ШЖС-ң шаруашы-қ-қажы-қ қызметін жүргізу-ң негізге алатын қағидаты ж/е басты әдісі. Коммерц.есеп қағидаты ШЖС/рге оның қызметі үшін оның жарғылық капиталын құрайтын қажетті негізігі ж/е айналым құрал-ры тұрақты пайдалануға бөліп берілетінін білдіреді.Коммерц.есептіңң өзіндік ерекшіліктері:ШЖС-ң қаржылық тәуелсіздігі болады.қаржылық қатынастар мемлекет тарапынан болатын майда реттеуден бос болады.ШЖС-ң қаржылық институт-рмен көптеген өзар қарым-қатынас-ры қалыптасады.Коммерй.есеп-ң айқындаушы қағидадат-ры өзін-өзі өтеуші-к пен өзін-өзі қаржыландыру б.т.Өзін-өзі өтеуші-к ШЖС-ң негізін қалаушы қағидасы,ол кәсіпорын-ң өз өнімін өткізуден түсетін түсім-ақша есебінен оны өндіру жеткізу жөніндегі бүкіл шығын-рды өтеуді білдіреді.өзін-өзі қаржыландыру - өнім өндіру мен кәсіпорынның өндірістік-тех базасын ұлғайту жөніндегі шығындарынның толық өтелуіне негізделеді, ол әрбір ко өзінің ағымдағы және күрделі шғындарын меншікті көздері есебінен жауап беретіндігін білдіреді.Өзін-өзі қаржыландыру кәсіп-ң толық қаржы дербестігімен ж/е жауапкершілігімен тығыз б/сты.Оларға өз-р-ң меншікті ресурс-рын өз бетінші ұйымдастырып басқаруға,тартылатын ж/е қарыз қаражат-рын іздестіріп,айналымға салуға құқық берілген.Кәсіпорын-ң қаржы-қ жауаптылығы бюджет,қор-р алдындағы міндетті орындамағаны үшін заңдамада белгіленген қаржы санкция-ры-ң жүйесімен анықталған.бұдан басқа,кәсіпорын-р өз-рі-ң міндеттеме-рі б/ша меншікті мүлкімен жауапты болады.2)Жоспарлылық – ШЖС қаржылық қызметі өндірістің мақсаттарына, міндеттеріне, оларға жетудің белгіленген әдістеріне жетудің дәйектілігі мен мезгіліне қарай оның параметрлерін есептеу арқылы алдын-ала қарастырылатын білдіреді.Есеп-қисап негізінде ж/е белгіленген қаржы-қ норматив-рді пайдалану арқылы арнаулы құжатта – қаржы жоспарында бейнелеп көрсетілетін қаржы-қ көрсеткіш-р анықталады. 3)Әр түрлі меншік формаларының теңдігі – мемлекеттік, жеке меншік, шетел мем/нің және олардың заңи ұйымдары мен азаматтарының, халықаралық ұйымдардың нысандары дамуының мемлекет кепілдігіне жүзеге асырылады.4)қаржы резервтерінің болуы, Қаржы резерв-рі әр түрлі әдіс-рмен өндіріс-к ж/е әлеумет-к қор-р-ң мөлшеріне пайызбен,пайда н/е табыстан тұрақты норматив-р б/ша аударым-р арөылы жасалуы мүмкін.Қаржы резерві уақытша болатын қаржы қиыншылық-рын жоюға ж/е шаруашылық-р-ң қызметіне қажет қалыпты жағдай-рды қамтамасыз етуге,сондай-ақ әдетте,қаржы жоспарында қаралмайтын өндірістік ж/е әлеуметтік дамумен б/сты шығын-рды қаржыландыруға арналған. ШЖС-ң қаржы қор-р-ң жұмыс істеуі үшін неғұрлым елеулі-рі мен маңызды-ры мына қор-р б.т.:жарғылық,резервтңк капитал-р,қорлану қоры,тұтыну қоры,еңбекақы төлеу қоры,валюталық,жөндеу қор-ры. Жарғылық капитал – мемлекет, басқа меншік иесі немесе құрытайшы берген ШЖС мүлкінің мөлшерін көрсетеді және алғашқыда, ШЖС құрғанда өндірістік капиталды, мат емес активтерді, айналым құралдарын сатып алудың көзі б.т. Тұтыну қоры – мыналарды қамтиды: бүкіл жұмыскерлердің еңбегіне ақы төлеу шығындары, ақшалай төлемдер, қорытынды жыл бойынша сыйақылар, материалдық көмек, дивиденттер және т.б. Қорлану қоры келесі көздерден құралады: табыс, банк несиелері, есептен шығарылған мүлікті өткізуден түсетін табыс, инвест салымдар жәнет.б. Осы қорлардың қаражаттары келесі шараларға қолданылады: негізгі және айнымалы капиталдарды толықтыуға, ҒТП дамытуға, жаңа өнімдер игеруге, табиғатты қоғау шараларын жүзеге асыруға және т.б. Валюталық қор – мына қаражаттар есебінен қалыптасады: экспорттық валюталық түсім ақшадан, жарғылық капиталға шетел валюталарында түсетін түсімдерден, шетел валюталарындағы кредиттерден және т.б.жөндеу қор ШЖСрде негізгі капитал-рды жөндеу-ң барлық түр-рін жүргізу үшін жасалады,олар өнім-ң жұмыс-р мен қызмет-р көрсету-ң өзіндік құны есебінен қаржыландырылады.