1.Изохоралық процесс.

Изохоралық процесс кезінде газға берілетін энергия:

Тұрақты көлемдегі газдың меншікті жылу сыйымдылығы:

Изохоралық процесс кезіндегі берілген жылу мөлшері:

Бір атомды идеал газ үшін:

Газ күйінің тұрақты көлемде (V =const) өзгеруі изохоралық процесс делінеді. Бұл процесс Шарль заңымен сипатталады. Газдың көлемі тұрақты болса, қысымы температураға пропорционал болады.

(3)

3– сурет. Изохоралық процесс

мұндағы - қысымның термиялық коэффициенті. Графигі изохора делінеді. (.3- сурет).

Газ күйінің өзгерісі тек тұрақты массада өтетін болса, атап айтқанда 1 моль, ал басқа параметрлерінің барлығы өзгеретін жағдайда, газ параметрлерінің өзара байланысы төмендегідей теңдеу арқылы берілетіндігі тәжірибеде дәлелденген:

(.4)

Бұл теңдеуді 1834 жылы француз инженері Клапейрон қорытып шығарған. Осы формуладағы V көлем орнына V₀ молярлық көлемді алған жағдайда

(5)

(4) теңдіктің оң жағындағы тұрақты шаманың мәнін анықтап жазсақ, ол универсал газ тұрақтысына тең, яғни

мұндағы R-универсал газ тұрақтысы, R=8,31Дж/мольК. Бұл теңдеуді 1875 жылы Менделеев қорытып шығарған. Егер газдың 1 молінің V₀ көлеміндегі газ массасы м (молярлық масса) болса, V көлемдегі газ массасы m болады. Ендеше m массалы газ көлемі

(6)

болады.Онда кез келген m массалы газ үшін Менделеев-Клапейрон теңдеуі былай жазылады:

2.Барометрлік формула Молекулалардын, хаостық қозғалысының арқасында газ бөлшектері ыды-стың көлемінде бІркелкі таралды, сөйтіп ыдыстың көлемінің әрбІр бірлігінде орташа есеппен болшектердің бірдей саны болады. Тепе-тендік күйде газдың кысымы мен тем пературасы да көлемнің өне бойында бІрдей болады. Бірақ мүндай жағдай, тек сыртқы күштер эсер етпейтін кезде ғана болады. Сыртқы күштер бар кезде молекулалардын қозғалысы газға басқа сипат береді. Ауырлық өрісінде орналсқан газды (ауаны) қарастырайык, Егер молекулалардын жылулық қозғалысы болмаған болса, онда ауырлық күшінің әсер-інен олардың барлығы да Жерге қүлап түсіп, ауа тек Жердің тікелей бетінде жүқа қабат түрінде орналасқан болар еді. Егер ауырлық күші болмай, тек молекулалардын, жылулык қозғалысы ғана болатын болса, онда молекулалар әлемдік кеңістікке таралып кетер еді. Жердің ауа қабаты, атмосфераның осы күнгі күйінде болуы молекулалардын, жылулық қозғалысынын жөне олар-дың Жерге тартылуының бір мезгілде болуының аркасында. Осы кезде ат-мосферада молекулалардың биіктік бойынша белгілі таралуы калыптаскан және газдың қысымы белгілІ зандылыкпен биіктік бойынша өзгеріп отыра-ды. Енді осы заңдылықты шығарайық.

Ауаньщ вертикал бағанасын карастырайық Жер бетінде, болатын жерде қысым ал биіктікте оның мәні болсын. Биіктік сіх шамасына озгеретін болса, онда қысым шамасына өзгереді. Қандай да бір биіктіктегі ауаның қысымының осы биіктіктегі ауданы бірге тең болатын табанның (ауданшаның) үстіндегІ ауа бағанының салмағына тең бола-тындығы белгІлі. Сондықтан, шамасы және оиіктіктердегі бірге тең болатын ауданның үстіндёгі ба-ғандардың салмақтарының айырымына тең, яғни биіктігі ауданы бірге тең ауа бағанының салмағына тең болады: мүндағы — ауаныңтығыздығы және - ауырлык күшінің үдеуі. - тығыз-дық молекуланың массасының олар-дың бірлік колемдегі санына кобейтіндісіне тең болатындығы анық:

Кинетикалық теориядан білетініміздей,

болады. Демек, жөне немесе, (1.14) (1.14а) С - интегралдау түрақтысы. Осыдан: (1.14в) Егер температураны барлық биіктіктерде бірдей деп алатын болсақ, онда осы теқдікті интегралдап, мынаған келеміз: Стұрақты кезінде қысымның болатындығы шартымен анықталады. (1.14,в) теңдеуге және шамаларының осы мәндерІн қойып, мынаған келеміз: демек, қысымның Жер бетінде биіктікке төуелділігі үшін орнек теменде-гідей болады: (1.15) Егерде екендігін ескерсек (мұндағы - молдік масса, Авогадро саны), онда: Кысымнын биіктікке тәуелді түрде өшетінін көрсететін (1.15) өрнек барометрлік өрнек деп аталады. Осы өрнектен көріп отырғанымыздай, газ қысымы биіктікке байланысты экспонента түрінде азаяды екен.