1. Турккăлла куçарăр.

_ Сывă-и, Ахмет! Мĕнле пурăнатăн?

_ Тавтапуç, аванах-ха. Эсĕ вара мĕнле?

_ Эпĕ те аванах-ха. Эсĕ ăçта каятăн?

_ Эпĕ-и.

_ Эсĕ çав!

_ Института?

_ Унта мĕн тăватăн?

_ Вĕренетĕп.

_ Мĕн вĕренетĕн?

_ Турккă чĕлхи.

_ Пĕрремĕш урок миçере пуçланать? Саккăрта-и?

_ Çук, тăххăрта.

_ Паян турккă чĕлхи пур-и?

_ Пур.

_ Миçе сехет?

_ Икĕ сехет.

_ Ку урокра эсир мĕн тăватăр?

_ Вулатпăр, çыратпăр, куçаратпăр, калаçатпăр.

2. Ыйту татăкĕпе усă курса ыйтуллă предложенисем тăвăр.

Sen öğretmensinĕ (Sen öğretmen misin.) Siz enstitüdesinizĕ Biz müdürüzĕ Ders saat onda başlıyorĕ Aynur Hanım öğretmendirĕ Enstitüde kütüphane varĕ Biz Türkçe öğreniyoruzĕ Öğrenci sınıftadırĕ

3. Ыйту сăмахĕсемпе усă курса ыйтyллă предложенисем тăвăр.

Defter masadadırĕ Sen öğretmensinĕ Öğrenciler sınfa gidiyorlarĕ Biz Türkçe konuşuyoruzĕ Siz gazete okuyorsunuzĕ Bugün beş ders varĕ Enstitüde okuyoruzĕ

4. Чăвашла куçарăр.

Sen Türkçe öğrenmiyorsunĕ Siz konuşuyorsunuzĕ O teneffüste dersaneden çıkmıyorĕ Şimdi Çuvaşçadan Türkçeye çevirmiyoruzĕ

5. Точкăсем вырăнне кирлĕ aффикссeм лартăрĕ

Onlar bugün gelmiyor … Siz Arapça yazmıyor … Biz bugün oraya gitmiyor… Siz Türkçe öğrenmiyor … Sen konuşmuyor …

6. Предложенисене çирĕплетÿ форминче тăвăр.

O oturmuyor. (O oturuyor.) Onlar evden çıkmıyorlar. Ben okumuyorumĕ Sen bakmıyorsunĕ Biz buradan gitmiyoruzĕ Siz çalışmıyorsunuzĕ

7. Скобкăри глаголсене хальхи вăхăт форминче тăвăр.

Biz (okumak). Onlar bir şey (yapmamak)ĕ Siz Arapça (konuşmamak)ĕ Sen eve (gitmemek)ĕ Ben üniversitede (okumamak)ĕ Dersler (bitmemek)ĕ Onlar şimdi sınıfa (girmemek)ĕ

8. Предложенисене хирĕçлев форминче тăвăр.

Biz üniversiteye gidiyoruz. Oraya kimse gitmiyorĕ Teneffüste koridora çıkıyorlarĕ Çocuk okuyorĕ Sen Türkçe öğreniyorsunĕ

9. Чăвашла куçарăр.

Dersler bitiyor mu. Sen Türkçe konuşuyor musun. Siz Türkçeden bir şey çeviriyor musunuz. Dersler başlıyor mu. Sen Türkçe konuşuyor musun.

10. Ыйтуллă предложенисене вĕçлĕр.

Onlar çıkıyor…. (Onlar çıkıyor mudurlar.) Ders başlıyor …. Siz bugün okula gidiyor …. Sen Türkçe öğreniyor …. Siz derste Türkçeye çeviriyor ….

11. Ыйтуллă предложенисене тĕслĕхри пек йĕркелĕр.

Тĕслĕх: O eve (dönmek). _ O eve dönüyor mudur.

Siz Türkçe (konuşmak). Siz teneffüste koridora (çıkmak). Sen (çalışmak). Sen eve (gitmek).

12. Диалога вулăр, чăвашла куçарăр.

Ayşe: İyi günler Tahirĕ

Tahir: İyi günler Ayşeĕ

Ayşe: Bugün günlerden ne.

Tahir: Bugün Cumaĕ

Ayşe: Yarın günlerden ne.

Tahir: Yarın cumartesiĕ

Ayşe: Dün günlerden neydi.

Tahir: Dün günlerden perşembeydiĕ

13. Шут хисеп ячĕсем çумне -(i)nci аффиксăн кирлĕ вариантне хушса йĕрке хисеп ячĕсем тăвăр, чăвашла куçарăр.

Otuz beş, on üç, yüz dokuz, yirmi iki, kırk dört, elli yedi, otuz sekiz, yedi yüz kırk üç, sekiz yüz elli yedi, altı yüz yirmi yedi, beş yüz altmışĕ

♦ Пĕлсе тăма!

Saat kaç. _ Миçе сехет. Вăхăт мĕн чухлĕ.

Saat kaçta. _ Миçе сехетре. Миçере.

Ne zaman. – Хăш вăхăтра. Хăçан.

Çĕнĕ сăмахсем: yemek – апат, yemek – çи, oturmak – лар, iş – ĕç (яп. ячĕ), bitmek – пĕт, demek – кала, girmek – кĕр, bakmak – пăх, almak – ил, vermek – пар, dinlemek – итле, рazartesi – тунтикун, salı – ытларикун, çarşamba – юнкун, perşembe – кĕçнерникун, cuma – эрнекун, cumartesi – шăматкун, pazar – вырсарникун, dün – ĕнер, yarın – ыран.

Саккăрмĕш урок – Sekizinci Ders

Камăнлăх форми

Sonra, evvel (önce) хыç сăмахсем

Сăпат местоименийĕсем

1. benim (манăн) bizim (пирĕн)

2. senin (санăн) sizin (сирĕн)

3. onun (унăн) onların (вĕсен)

• Турккă чĕлхинче, чăваш чĕлхинчи пекех, япала камăн е мĕнĕн пулнине тĕрлĕрен палăртма пулать:

Морфологи мелĕпе. Сăмах тĕпĕ çумне камăнлăх аффиксĕсем хушнипе япала камăн пулнине палăртма пулать. Ку аффикссем ударениллĕ, вĕсем, ытти чылай аффикссем пекех, уçă сасăсен килĕшĕвне пăхăнаççĕ. Тĕслĕхрен:

babam (манăн аттем) babamız (пирĕн аттемĕр)

baban (санăн аçу) babanız (сирĕн аçăр)

babası (унăн ашшĕ) babaları (вĕсен ашшĕ)

evim (манăн килĕм) evimiz (пирĕн килĕмĕр)

evin (санăн килÿ) eviniz (сирĕн килĕр)

evi (унăн килĕ) evleri (вĕсен килĕ)

köyüm (манăн ялăм) köyümüz (пирĕн ялăмăр)

köyün (санăн ялу) köyünüz (сирĕн ялăр)

köyü (унăн ялĕ) köyleri (вĕсен ялĕ)

Камăнлăх формин сăпат аффиксĕсем

Сăпатсем	Уçă сасăсем хыççăн
	Пĕр.хисеп	Тĕслĕхсем	Нум. хисеп	Тĕслĕхсем
1 сăпат	-m	babam	-mız, -miz, -muz, -müz	babamız
2 сăпат	-n	baban	-nız, -niz, -nuz, -nüz	babanız
3 сăпат	-sı, -si, -su, -sü	babası	-ları, -leri	babaları
	Хупă	сасăсем	хыççăн
1 сăпат	-ım,-im, -um, -üm	evim	-ımız, -imiz, -umuz, -ümüz	evimiz
2 сăпат	-ın,-in, -un, -ün	evin	-ınız, -iniz,-unuz, -ünüz	eviniz
3 сăпат	-ı,-i,-u,- ü	evi	-ları, -leri	evleri

Синтаксис мелĕпе: bizim Aynur (пирĕн Айнур), sizin Osman (сирĕн Осман)

Морфологипе синтаксис мелĕпе. Тĕслĕхрен:

benim annem (манăн аннем) bizim annemiz (пирĕн аннемĕр)

senin annen (санăн аннÿ) sizin anneniz (сирĕн аннĕр)

onun annesi (унăн амăшĕ) onların anneleri (вĕсен амăшĕ)

Сăпат местоименинине шухăш тĕлĕшĕнчен палăртсарах каланă чух ăна камăнлăх аффиксĕсĕр усă курма юрамасть. Тĕслĕхрен:Benim babam geliyor. _ Манăн аттем килет (санăн мар).

Нумайлă хисеп аффиксĕ камăнлăх аффиксĕ умĕн вырнаçать, падеж аффиксĕсем – ун хыççăн:

Kitaplarım (манăн кĕнекемсем), odamda (манăн пÿлĕмĕмре), derslerin (санăн урокусем), evinizden (сирĕн килĕртен)

• Sonra (хыççăн), evvel (önce) (умĕн) хыç сăмахсем

Тĕслĕхсем: ilk dersten sonra (пĕрремĕш урок хыççăн), senden sonra (сан хыççăн), saat beşten sonra (пилĕк сехет хыççăн).

Тĕп падежри япала ячĕ хыççăн тăнă чух sonra хыç сăмах ĕç мĕн чухлĕ вăхăтран пулнине пĕлтерет. Тĕслĕхрен: dört dakika sonra (тăватă минутран, тăватă минут хыççăн), üç gün sonra (виçĕ кунтан, виçĕ кун хыççăн), yedi ay sonra (çичĕ уйăхран, çичĕ уйăх хыççăн).

evvel (önce) хыç сăмахсем туху падежĕнчи япала ячĕ хыççăн тăнă чух умĕн, малтан пĕлтерĕшлĕ: teneffüsten önce (evvel) (тăхтав умĕн, тăхтавччен), bizden önce (пирĕн умĕн, пирĕнччен)ĕ Biz dersaneye öğretmenden önce (evvel) giriyoruzĕ (Эпир аудиторине вĕрентекентен малтан кĕретпĕр.)

Тĕп падежри япала ячĕ хыççăн тăнă чух evvel (önce) хыç сăмахсем каялла пĕлтерĕшлĕ: bir saat önce (evvel) (пĕр сехет каялла), üç hafta önce (evvel) (виçĕ эрне каялла). İlk dersten dört dakika önce (evvel) (пĕрремĕш урокчен тăватă минут маларах)

Önce (evvela) Nimet okuyor, sonra benĕ (Малтан Нимет вулать, кайран эпĕ.)

Alıştırmalar