57. Азаматтық іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру

Іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру – бұл заңмен белгіленген мән-жайлар бойынша белгісіз мерзімге сотпен іс жүргізу әрекеттерін уақытша тоқтату.

Іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұрудың заң 2 (екі) топ негіздемелерін белгілейді:

1) міндетті (ҚР АІЖК 242-бабы);

2) факультативті (ҚР АІЖК 243-бабы).

Сонымен ҚР АІЖК-нің 242-бабы міндетті түрде іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұрудың келесі мән-жайларын көздейді. Осымен:

егер даулы құқық қатынасы құқық мирасқорлығына жол беретін болса, істе тарап болып табылатын азамат қайтыс болғанда немесе заңды тұлға қайта құрылғанда, таратылғанда сот іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұрады, ал шығып қалған адамның құқықтық мирасқоры анықталғанда іс бойынша іс жүргізу қайта басталады;

тарап әрекет қабілеттілігінен айрылғанда сот іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұрады, ал әрекетке қабілетсіз адамға өкіл тағайындалған іс бойынша іс жүргізу қайта басталады;

жауапкер ҚР Қарулы Күштерінің жауынгерлік іс-қимылдарға қатысушы бөлімдерінде, басқа әскерлері мен әскери құрамаларында болған немесе ҚР Қарулы Күштерінің жауынгерлік іс-қимылдарға қатысушы бөлімдерінде, басқа әскерлері және әскери құрамаларында жүрген талап қоюшылардың өтініші болғанда сот іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұрады, ал тарап ҚР-сы Қарулы Күштердің құрамында болуын тоқтатқанда іс бойынша іс жүргізу қайта басталады;

азаматтық, қылмыстық немесе әкімшілік сот ісін жүргізуде тәртіппен қаралып жатқан басқа істің шешілуіне дейін бұл істі қараудың мүмкіндігі болмағанда сот іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұрады, ал сот шешімі, үкімі, ұйғарымы немесе қаулысы заңды күшіне енгенде іс бойынша іс жүргізу қайта басталады;

егер ол осы іс бойынша қолданылуға тиісті заң немесе басқа нормативтік құқықтық акті адамның және азаматтың Конституцияда бекітілген құқықтары мен бостандықтарына қысым жасайтындығын байқаған және осы актінің Конституцияға сай еместігін тану туралы ҚР Конституциялық Кеңесіне өтініш жасаған, сондай-ақ Конституциялық Кеңес басқа соттың бастамасымен осы іс бойынша қолданылуға тиісті нормативтік құқықтық актінің конституциялылығын тексеріп жатқандығы белгілі болғанда сот іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұрады, ал ҚР-сы Конституциялық Кеңесінің шешімі күшіне енгенде іс бойынша іс жүргізу қайта басталады;

құқықтық көмек көрсету жөніндегі тапсырмамен шет мемлекеттің сотына өтініш жасағанда сот іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұрады, ал сот құқықтық көмек көрсету туралы тапсырманы орындағанда іс бойынша іс жүргізу қайта басталады.

ҚР АІЖК-нің 243-бабы іске қатысушы адамдардың өтініші бойынша немесе сот бастамашылығымен іс жүргізуді тоқтата тұрудың (факультативті) негіздерін көздейді. Осымен:

тарап ҚР-ның Қарулы Күштерінде, басқа әскерлерінде және әскери құрамаларында шақыру бойынша әскери қызметте болған немесе ол басқа да мемлекеттік міндетті орындауға тартылғанда сот іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұрады, ал тарап ҚР-сы Қарулы Күштердің құрамында болуын тоқтатқанда немесе ол мемлекеттік міндетті орындауды аяқтағанда іс бойынша іс жүргізу қайта басталады;

тарап істі қарау мерзімінен асатын мерзімде қызметтік іссапарда болғанда сот іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұрады, ал қызметтік іссапардан оралғанда іс бойынша іс жүргізу қайта басталады;

тарап емдеу мекемесінде болғанда немесе оның сотқа келуіне кедергі жасайтын сырқаты болғанда және ол медициналық мекеменің құжатымен расталғанда сот іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұрады, ал емдеу мекемесінен шыққанда немесе сырқатынан айыққанда іс бойынша іс жүргізу қайта басталады;

жауапкер ҚР АІЖК-тің 135-бабында көзделген жағдайларда іздеуде болғанда сот іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұрады, ал жауапкер іздестіріліп болғанда іс бойынша іс жүргізу қайта басталады;

сот сараптама тағайындағанда сот іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұрады, ал сарапшының қорытындысын сотқа табыс етілгенде іс бойынша іс жүргізу қайта басталады;

қаралып жатқан іс бойынша құқықтық көмек көрсету жөнінде сотқа тапсырылған өтініш болса сот іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұрады, ал сот құқықтық көмек көрсету туралы тапсырманы орындағанда іс бойынша іс жүргізу қайта басталады;

қорғаншылық және қамқоршылық орган бала асырап алу ісі жөнінде асырап алушылардың тұрмыс жағдайын зерттеуді белгілегенде сот іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұрады, ал осы қорғаншылық және қамқоршылық органның қорытындысын сотқа табыс етілгенде іс бойынша іс жүргізу қайта басталады.

Жоғарыда атап өткен соттың іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру және қайта бастау мән-жайлары бойынша сот ұйғарым шығарады. Іске қатысушы адамдар мен өкілдер соттың іс бойынша іс жүргізуді тоқтата тұру туралы ұйғарымына жеке шағым беруі немесе прокурор жеке наразылық келтірілуі мүмкін.

Істі тоқтата тұруды туғызған мән-жайлар жойылғаннан кейін іске қатысушы адамдардың арызы бойынша немесе соттың бастамашылығымен іс жүргізу қайта басталады. Іс жүргізу қайта басталған кезде сот іске қатысушы адамдарға азаматтық сот ісін жүргізудің жалпы ережелері бойынша хабарлайды (ҚР АІЖК 246-бабы).