28.Халықаралық бәсекелестіктің күшеюі және Жапонияның экономикалық мәселелерінің арақатынасын анықтаңыз

Қазіргі кездегі дамудың басты ерекшелігі - бұл экономиканың ғаламдануы және бір- біріне тәуелді халықаралық ішкі ұйымдардың қарым –қатынасын тереңдету. Сыртқы сауда және инвестиция, байланыс құрылымдары, ақпараттар, транспорттардың шамадан тыс дамуы біздің өмірімізді одан әрі күрделендіре түседі. Бұлардың қатарына экономикалық, әскери, қауіпсіздікті қамтамасыз ету және басқа да көптеген салалардың арасында бір-біріне қатысты субъектілердің қарым-қатынасы тереңдей түседі.

Жапония – жаһандану үрдісін өз пайдасына қолдана білді. 1985ж. Иенаның өсуіне байланысты Жапония өз өнеркәсіп өнімдерін Азия мен басқа да мемлекеттерге де шығара бастады. Осылайша, оңтүстік-шығыс Азия елдерінің экономикалық дамуына көмек көрсету арқылы, Жапония өзінің ішкі экономикалық жағдайын көтерді. Жапония артық әкімшілік нормалардан бас тартып, әртүрлі реформалар жүргізеді. Сол арқылы Жапония «ұлы бәсекелестік» дәуіріне дайындық үстінде.

Еуропа мемлекеттерінің көбісі Жапонияны «экономикалық ғаламданумен» күресе алмай, сол себептен оның қазіргі экономикасы күрт төмендеуде деген ойда. Алайда, стстистикалық мәліметтер бойынша, Жапония – әлемдік экономиканың бірден бір жетікші бөлігі болып тұрған мемлекет. АҚШ үшін ол №3 экспортер және №2 импортер болып табылса, Қытай халық республикасы үшін №3 экспортер және №1 импортер болып табылады.

2000жылы Жапониялық өнеркәсіп орындары өзіндік өнімдердің 14% шетелдерде өндірді. Шетелде жиналған Жапонияның инвестициясының сомасы 1,2 трлн АҚШ долларын құрайды (2001 жылғы мәлімет бойынша). Сонымен қатан, осы инвестиция көлемі әр жыл сайын 54млрд АҚШ долларына тең табыс береді. Токио боржасындағы барлық шетелдік капиталдың үлесі 20% тең. Сонда, Жапонияның «жабық ел» имиджі қайдан туындап отыр? Мүмкін, негізгі рольді бұл жерде Жапонияның бірнеше жыл бұрын жабық ел болуы және мемлекет артта қалған феодализмнен біраз уақыт бұрын ғана шықты деген қате тұжырым ойнап отырған болар. Бұл жерде көңіл аударылатын екі анықтама бар: біріншісі, ХҮІІ ғ. Дейін Жапония Қытай мемлекетімен бірге халықаралық сауда саттыққа белсенді түрде қатысуы ( ол кезде Қытай «әлемдік фабрика» бола отырып, мата мен фарфор бұйымдарын экспортқа шығарып, Еуропадағы бірнеше мемлекеттен негізінен күміс бұйымдарын испортқа алып отырды. Бір кездерде Жапония мемлекеті алтын мен қантты сыртқа шығару жөнінен алдыңғы қатарда болған.

Бұл дегеніміз, жапон тауарларының құны доллармен есептегенде екі есеге өсті. Жапония дүниежүзі бойынша өз тауарларына беген бәсекелестікті жойып жіберді. Яғни, жапондықтар шығаратындай тауарларды және оған сай құнды ешбір мемлекет бере алмайды. Сойтіп, Жапония «Әлемдік фабрика» атағына ие болды.

Жапония мемлекеті экономиканы көтерудің басқа жолына түсті, яғни, үкіметтік шығын көлемін үлкейу және банктік несиенің пайызын төмендетуге мәжбүр болды.

Осы жаралардың арқасында, Жапония экономикасы 90 жылдардың басына қарай өзінің «алтын кезеңіне» жетті. Алайда, осы кездегі жер мен акциялар құны күрт төмендеп кеткен кезде экономикалың төмендеу кезеңі басталды. Коммерциялық банктер несие беру көлемін азайтып, көптеген өнеркәсіп орындарының қаржы деңгейін нашарлата түсті. Бәсекелестікті жоғалтуына байланысты (төлемақы көлемі қатты жоғарылап, көптеген индустриалды дамыған мемлекеттердің аналогиялық көрсеткіштерін асып түсті), жапониялық өнеркәсіп орындары өздерінің өндірістік базаларын оданда тез және көп көлемде шелелдерге, яғни Қытай Республикасы мен Оңтүстік шығыс Азия елдеріне аударды.

Алайда, бұл үрдіс Жапония мемлекетінде ешбір катаклизмге әкеп соқтырмады. Керісінше, жан басына шаққандағы жалпы ішкі өнім көлемі 20% өсті. Жапония әлі де көптеген Азия елдеріндегі (Қытаймен қоса) жалпы ішкі өнімнің 55% қамтамасыз етіп отыр. КСРОмен салыстырғанда Жапония экономикасы азаматтық тұтынысқа негізделген тауарлар шығарудағы өнеркәсіп орындарымен шұғылданады. Ал КСРО болса қару жарақ шығаруға негізделді.

Алдыңғы қатарлы шетелдік технологияларды қолданып және оны жақсарта отырып, Жапония дүниежүзіліу экономиканың көптеген салаларының техникалық деңгейіне жетумен қатар, дүниежүзілік нарықтағы болашақ технологияларының қуатты негізін қалады. Қолданбалы зерттеулер мен құрылымдар жүргізу, сонымен қатар инновациялық құрылыстарды басқара отырып, Жапония Батыстан оза түсті. Бірақ та, Фундаментті ғылымның даму деңгейі бойынша әлі де артта қалған.

Жапонияның қазіргі кездегі экономикалық дамуы сатысында қолданбалы зерттеулер мен технологияларға көп көңіл бөлі мемлекет үшін мүмкін емес. Біріншіден, фундаментті зерттеулер жүзгізуге арналған лицензия уақыты өтіп барады. Осы база арқасында көптеген технологияны жетілдіруге мүмкіндік туады. Батыстағы компаниялар Жапонияға осындай рұқсат қағаздарын сатуға разы емес. Екіншіден, фундаментті зерттеулерге назар аудармау жапониялық компниялардың айырбас жүргузі мүмкіндігінен айырып отыр. Үшіншіден, қолданбалы зерттеулер бос емес фундаментті зерттулердің деңгейінің біржақты саясатын тудырды. Олар әртүрлі корпорациялар салаларындағы зерттеу жүргізу мүмкіндігін төмендетіп отыр.

Осымен қатар, басқа да «технологиялық климат» салалары дағдарыс сезімін тудырды. Осы кезде АҚШ пен Жапония арасындағы нарықтық және экономикалық қарама қайшылық күшее түсті. Жапония өзінің экономикасын сақтауға негізделген әдістер іздеу мәселесі туындады.