“ Slronski н. Represje stalinizmu wobec ludnosci polskiej na Ukrainie...

S. 243. Абмеркаванис гл. у; Weiner A. Making Sense of War...

61. Варые гТастарпак праводзіць гэтую думку ў снаім рамане „Доктар

Жывага”.

чыста дзяржаўніцкую рыторыку і змест. Абвінавачваныя на паказальных працзсах, як заяўлялася, здрадзілі Савецкаму Саюзу па карысць замежных дзяржаў. Такім чынам, іх барацьба была класавай толькі ў самым ускосным і апасродкаваным сэнсе: паколькі яны дапамагалі капіталістычньм дзяржавам, што процістаялі сацыялістычнай айчыне.

Хоць „кулацкая агітацыя” была на першы погляд класавым тэрорам, яе вастрыё месцамі — як, напрыклад, ва Украінскай ССР — было накіравана і супраць ,,нацыяналістаў. Тут сталінізм таксама сказаў сваё новае слова. Згодна з ленінскай версіяй марксізму, нацыянальныя меншасці павінны былі падтрымаць савецкі праект, паколькі іх сацыяльныя памкненні адпавядалі сутнасці Савецкай дзяржавы. Тым самым сялянскае пытанне ад пачатку звязвалася з нацыяналыіым у пазітыўным святле: лічылася, што сялянс праз пераход іх прадстаўнікоў у катэгорыю рабочых, служачых і інтэлігенцыі, праз далучэнне да культуры, нацыянальнай па форме і сацыялістычнай на змесце, набудуць нацыянальную свядомасць як лаяльныя савецкія грамадзяне. Цяпер, пры Сталіне, сялянскае пытанне звязвалася з нацыянальным у негатыўным святле. Набыццё ўкраінскімі сялянамі ўкраінскай нацыянальнай самасвядомасці прызнавалася небяспечным. Яшчэ больш небяспечнымі лічыліся іншыя, драбнейшыя нацыянальныя меншасці. Большасць ахвяр загаду Ne 00447 ва Украінскай ССР былі ўкраінцамі, алс непрапарцыйна вялікай была і доля палякаў. У іх выпадку сувязь паміж класам і нацыянальнасцю была, мабыць, найбольш відавочнай. Як засведчана ў шэрагу справаздач, супрацоўнікі НКУС казалі: „Раз паляк — значыць, кулак”'’².

Нацысцкі тэрор у 1936-1938 т. развіваўся досыць падобнмі шляхамі: як правіла, людзі караліся не за індывідуальныя ўчынкі, а за прыналежнасць да палітычна акрэсленай тру­пы. Для нацыстаў найбольш істотнай катэгорыяй такога роду былі „асацыялы” — групы, якія лічыліся (і часам сапраўды былі) нядобранадзейнымі. Да іх адносіліся гомасексуалісты, валацугі, людзі, схільныя да алкагольнай і наркатычнай залежнасці, а таксама тыя, хто не хацеў працавадь. Сюды ж залічаліся і сведкі Іеговы, якія адмаўлялі асноватворныя прынцыпы нацызму куды імпэтней за іншых нямецкіх хрысціяы. Нацысцкае кіраўніцтва прызнавала такіх людзей расава чыстымі, але сапсаванымі, а значыць, падлеглымі выпраўленню праз арышт і пакаранне. Як і савсцкі НКУС, ня- мецкая паліцыя ў 1937—1938 г. ажыццяўляла арганізаваныя рзйды супраць названых груп насельніцтва, і гэтыя рэйды так­сама суправаджаліся даведзенымі лічбавымі квотамі арыштаваных. Нлрздка гэтыя квоты таксама перавыконваліся ў гарачым імкненні прадэманстраваць лаялі.пасць і зрабіць ура- жанне на начальства. Тым не менш, лёс арыштаваных быў ііт- шы: амаль заўссды справа канчалася турэмным зняволсннем і вельмі рэдка расстрэлам^6:\

Нацысцкія рзпрэсіі супраць гэтых непажаданых груп насельніцтва вымагалі стварэння ў Нямеччыне сеткі канцэн- трацыйных лагераў. Да лагераў у Дахау і Ліхтэнбергу, заснаваных у 1933 г., дадаліся Заксэнхаўзэн (1936), Бухенвальд (.1937) \ Флосэнбург (1938). На фоне ГУЛага гзтыя лагеры выглядалі всльмі сціпла. Калі ў савецкіх папраўча-працоўных лагерах і спецнасяленнях у канцы 1938 г. утрымлівалася больш за мільён чалавек, то „насельніцтва” нямецкіх канцэнтрацыйных лагераў складала каля дваццаці тысяч чалавек. Калі супаставіць гэта з агульнай колькасцю насельніцтва Нямеччыны і СССР, савецкая сістэма папраўча-працоўных лагераў была ў той час прыкладна ў 25 разоў буйнейшая за нямецкую’¹.

Савецкі тэрор у гэты перыяд быў не толькі значна болып маштабны, але і непараўнальна больш смяротны. У гітлераўскай Нямеччыне не было нічога, што нават аддалена нагадвала б забойства амаль чатырохсот тысяч чалавек на працягу васьмі месяцаў — як гэта здарылася пасля выдання загаду № 00447 у Савецкім Саюзе. У 1937-1938 г. у нацысцкай Нямеччыне былі асуджаны да вышэйшай меры 267 чала­век — а ў ходзе савецкай „кулацкай аперацыі” было вынесена 378 326 смяротных прысудаў. Зноў жа, калі ўзяць пад увагу

Goeschcl С., Waehsrnann N. The Nazi Concentration Camps... P. 26— 27. За гомасеіссуалізм у кантт.энтрацыйныя лагеры было саслава 5-15 тыс. чалавек, каля паловы з якіх памерлі да канца Другой сусвстнай вайны; гл.: Evans R. J. The Third Reich at War. P. 535.

^,-5 Goeschcl С.. Wachsmann N. The Nazi Concentration Camps... P. 4, 20, 21, 27; Evans R. J. The Third Reich in Power. P. 87. Аргумент пра „хісткі маятнік” нацыянальнай палітыкі пераканаўча фармулюсцца Торы Марціням у лрацы „Ai'firmativc Action Empire”.

Крывавші зелйчі. Еуропа палгіж Гітларам і. Сталіным

р

122

озніцу ў колькасці насельніцтва, для савецкага чалавека імавернасць быць расстраляным паводле загаду No 00-147 была прыкладна ў 700 разоў большая, чым для грамадзяніна Ня- меччтыны быць пакараным смерцю за любое злачынства⁶⁵.

Пасля чысткі кіраўніцтва і замацавання свайго панавання над ключавымі ўстановамі і Сталін, і Гітлер у 1937-1938 г. перайшлі да чысткі шырокіх слаёў насельніцтва. Але савецкі Вялікі тзрор не зводзіўся да адной „кулапкай аперады”’. Апошняя выглядала, ці прынамсі прэзентавалася, як класавая вайна. Але, забіваючы ворагаў па класавай прыкмеце, Савецкі Саюз адначасова знішчаў іх і па прыкмеце этнічнай.

Напрыканцы 1930-х г. гітлераўскі нацыянал-сацыялісцкі рэжым быў шырока вядомы сваім расізмам і антысемітызмам. Але першыя масавыя расстрэлы ўнутраных ворагаў паводле нацыянальнай прыкметы распачаліся не ў гітлераўскай Нямеччыне, а ў сталінскім Савецкім Саюзс.

Пра 2В7 смяротных прысудаў у даяаентіай пацысцкай Няменчьтне гл.: Evans R. J. The Third Reich in Power. P. G9-70.