2. Гиичд

1. Умштн.

Һарсн өдр

Өцклдүр мини үр көвүнə һарсн өдр билə. Эн орс, нернь Володя. Эн хөрн дөрвтə болв. Володя үүрмүдəн герүрн гиичд дуудв. Йовхиннь өмн би лавкур одад, соньн дегтр хулдҗ авув. Эннь мини белг. Дəкəд автобуст сууһад Володян тал ирүв.

Володя эврəн нанд үүд секв.

- Менд, Бадм! Чамаг ирснд йир байрлҗанав!

- Менд, Володя! Һарсн өдрчн өлзəтə болг! Сансн сананчн күцтхə, сурһульчн өмəрəн йовтха!

- Ханҗанав, үр минь! Ода чамаг эврəннь үүрмүдтəһəн таньлдулхар бəəнəв, эннь Аня, Лена, Витя болн Олег.

- Танла таньлдсндан йир байрлҗанавидн, Володя тана тускар даңгин келдг билə.

Дəкəд Володя мадниг соньн хотар тоов. Ширə эргəд суусна хөөн Витя сөңгəн өргəд, түрүн болҗ йөрəлин үгəн келв:

- Түрүн үгдəн би үр көвүһəн йөрəһəд, бат кишгтə, ут наста бол гиҗ келхəр бəəнəв. Цааранднь чигн иигҗ даңгин байрта-бахта, əрүн седклтə, кен ахан күндлҗ, кен бичкдүдəн тевчҗ, зу нас наслҗ йов гиҗ, чамаг йөрəҗəнəв!

Володя Витяд ханлтын үгəн келəд:

- Үүрмүд минь, мини белдсн хот-хоолас амстн, бичə эмəтн. Эн шарсн заһсн, давста заһсн, эннь һурвн зүсн чиксн махн, цань дотран альмта шарсн нуһсн, давста теңгрин ки чигн бəəнə, эннь одахн түүҗ авсн темсн - гиҗ келв.

Цуг белдсн хотнь əвртə гидг шимтə болн амтта болв. Маднд йир гидгəр таасгдв. Мадн Володяг бууляд ханлтын үг келүвидн. Хөөннь ширə һатцас һарад, сəəхн көгҗмин айс соңсувидн, дала би биилүвидн, ду дуулувидн. Тегəд байртаһар цаган давулхла хəрх чигн дурн күрхш.

2. Эн текстд сурврмуд тəвтн.

3. Амн үгəр келтн.

4. Дора өггдсн сурврмуд болн хəрүһинь умштн.

А

1. Альдаран Володя үүрмүдəн дуудв?	1. Герүрн.
2. Володя кедүтə болв?	2. Хөрн дөрвтə.
3. Бадм Володяд ю белглв?	3. Дегтр.
4. Володя Бадмиг кенлə таньлдулв?	4. Эврəннь үүрмүдлə.

Б

1. Ширə деер ямаран хот бəəҗ?	1. Шарсн заһсн, давста заһсн, һурвн зүсн чиксн махн, дотран альмта шарсн нуһсн, давста теңгрин ки, одахн түүҗ авсн темсн.
2. Үүрмүд цаган яһҗ давулв?	2. Эдн соньн айс соңсв, биилв, ду дуулв.
3. Һарсн өдр яһҗ давв?	3. Һарсн өдр байртаһар давв, хəрх дурн күрсн уга.

В

1. Чи гиичд одхдан дуртавч?	1. Э, би гиичд одхдан йир дуртав.
2. Би гиичд одхларн цецгə хулдҗ авдв. Чи болхла яһдвч?	2. Би болхла цецгə эс гиҗ торт хулдҗ авдв.
3. Би даңгин үүрмүдəн гертəн авч ирдв. Чи тиигдвч?	3. Би болхла үүрмүдəн даңгин дуудхшв, юңгад гихлə нанд цол уга.
4. Би эврəн гиичнртəн хот белддв. Чи яһдвч?	4. Нанд экм нөкд болна.

5. Деер өггдсн сурврмуд умштн. Эврəһəрн хəрүһинь өгтн.

6. Диалог умштн.

А

- Менд, Намҗл! Эндр асхар ю кехвч?

- Менд, Цаһан! Дала керг уга.

- Тиим болхла нантал гиичлҗ ир. Нанд шин диск бəəнə. Хамдан соңсхмн.

- Ханҗанав! Эрк биш ирхв, күлəҗə.

- Асхлад, долан часла ир. Нə, сəн бə!

- Байрта харһҗай!

Б

- Менд, Санл!

- Менд, Баатр!

- Эндр Делгриг һарсн өдрлəнь одҗ йөрəхвидн, мартад угавч?

- Уга, мартсн угав, зуг ю белглхəн медҗəхшв.

- Тиим болхла орс үлгүрмүд сергəҗ ав: «Нанд белгчн үнтə биш, чини дурнчн үнтə», эс гиҗ «Дегтр хамгин үнтə белг».

- Сəн сүв-селвг өгсндчн ханҗанав! Дегтрин делгүрт однав. Асхар харһхмн!

7. Деер өггдсн диалогмудар дамҗад, нег-негнлəһəн күүндтн.

8. Җаңһрч Шавалин Даван баһчудыг йөрəлһнə тасрха соңстн. Чееҗəр дастн.

…Бəрсн гертн бəəшң болг,

Бəəсн бийстн өнр, өсклң болг,

Идəн-чигəн эдл-уухтн элвг болг,

Иньг-үүрмүдтн олн болг.

Үрн-саднтн герəр дүүрг.

Ээҗ-аавиннь чигн, элгн-саднаннь чигн

Элк җөөлдəҗ, эн кенəв гихлə,

Эк-эцкиннь нер дуудултн,

Аав-ээҗиннь нас зүүтн,

«Алтн хүрмд» күрх болтн!

9. Эн үлгүрмүд умшад, тодлҗ автн.

Үвлин теңгр бората болдг, үүрсг күн гиичтə болдг.

Орсн хур гиидг, ирсн гиич хəрдг.