Кушумская порода лошадей

Эта порода получила свое название по реке Кушум в Западном Казахстане. Раньше совхозы области скрещивали местную казахскую лошадь с верховыми, выращивали их табунным способом и поставляли в кавалерию. Но последующее поколение развивалось плохо, трудно переносили круглогодовое пастбищное содержание. Селекционеры хотели получить привычную к табунному содержанию лошадь с хорошей мясной продуктивностью. Началась длительная селекционная работа, и этот труд завершился успехом. Поголовье кушумских породных лошадей составляет более 30 тысяч голов, и основное их количество содержится в Уральской и Актюбинской областях.

Лошади ни одной из заводских пород не могут содержаться на полупустынных полынно- солянковых пастбищах, а кушумские лошади выращиваются там при круглогодовом пастбищном содержании.

Этих лошадей специалисты испытывают на больших расстояниях, и при этом “кушумцы” проходили в сутки по 250-300 километров и более, показав большую силу и выносливость.

Г.т. Етістіктің шақтары. Осы шақ.

Шақ қимылдың жасалып жатқанын, келешекте жасалатынын, жасалып қойғанын білдіретін категория. Шақ қимылдың жасалу мезгілін нақты дәл көрсете алмайды. Сөйлеушінің хабарлау кезінде болып жатқаны я одан кейін болатынына қарай шақтың түрлері белгіленеді. Шақ үш түрлі: осы шақ, келер шақ, өткен шақ.

Осы шақ қимылдың сөйлеушінің хабарлау кезінде болып жатқан не үнемі болып тұратын дағдылы қимылды білдіреді. Мысалы: Мен тыңдап отырмын. Құс ұшады. Адам сөйлейді.

Осы шақтың түрлері: 1) нақ осы шақ, 2) ауыспалы осы шақ.

Нақ осы шақ қимылдың сөйлеуші хабарлап тұрғанда болып жатқанын білдіреді. Мысалы: оқып отырмын, сен көріп жатырсың, сіз алып тұрсыз.

Ауыспалы осы шақ қимылдың үнемі болып тұратынын білдіреді: ол оқып отырады, келіп жүреді, балық жүзеді т.б.

366 - тапсырма. Көп нүктенің орнына осы шақтың жалғауын қойып жазыңыз.

Мен теледидар көріп отыр…. Айша дәріс жазып отыр…. ба? Сәрсен, сен не істеп отыр… Маратпен бірге кітапханаға бара жатыр… Мен досыма хат жазып отыр…

367- тапсырма Өлеңді жаттап алыңыздар.

Ғалым болу- арманым

Ғалым болғым келеді,

Жер байлығын ақтарған.

Жалын болғым келеді,

Гүл жасайтын тастардан.

Асқақтаған күй болып

Шалқып тұрғым келеді.

Жарқыраған күн болып,

Балқып тұрғым келеді.

Артқа тастап ғасырды,

Тастап кеткім келеді.

Алатаудай асылды,

Ашып кеткім келеді.

(Х.Талғаров)

368- тапсырма. ''Менің мамандығым'' тақырыбына сұхбат құрыңыз.

11.2

Сабақтың тақырыбы: Мамандықтың түрлері (оқылым).

Сабақтың мақсаты: Студенттерге мәтін негізінде өз мамандықтары

бойынша әңгімелеуге, қазақ тіліндегі төл дыбыстарды

дұрыс айтуға дағдыландыру. Қазақ тіліндегі өткен

шақтың жасалу жолдарын практикалық жолдармен

меңгерту.

Пайдаланылған

әдебиеттер: 1.Н.Ә.Егіншібаева«Қазақ тілі»(оқу құралы).А., 2000.

2. А. Фазылжанова «Уроки тілашар». А., 2006.

3. «Қазақ тілі сабақтары». А., 2003.

4. Б. Мұрзалина, С. Нұркеева, Т. Нұрғазина «Қазақ

тілі». А., 2003.

Жаңа сабақ.

369-тапсырма. Мәтінді оқып, аударыңыз.

Мамандық

Өмірде мамандықтың түрі көп. Жақсы маман болғысы келмейтін адам жоқ. Бірақ, әркімнің бақыты әр саладан табылады. Біреу заңгер, екінші біреу экономист, ал үшіншісі мұғалім, енді бірі дәрігер болуды армандайды. Бұл манмандықтарды игеру үшін көп оқу керек. Жұмысшы, тоқымашы, етікші болу үшін үйрену керек. Тәжірибең болмаса еш мамандық икемге келмейді. «Мамандықтың кілті - машықтануда», дейді нақыл сөз.

Мен экономист болуды армандап қана қоймай, сол маманның шын иесі болу үшін ҚазМУ-ге түстім. Университеттегі білім беру жүйесі өте күрделі. Мен малшының баласымын, бірақ ата кәсібін жалғастырмадым. Ел мүддесі үшін экономика саласында қызмет еткім келеді.

370-тапсырма. Мамандық мәтініне сүйене отырып, өз мамандықтарыңыз жайлы әңгімелеңіз, мәтіннен өткен шақты табыңыз.

371-тапсырма. Көп нүктенің орнына өткен шақ қосымшаларын жалғап жазыңыз :

1. Елжас кешке үйге кел..... . 2. Оның әкесі де жұмыстан ....... 3. Ол әкесіне шай әзірле....... 4. Әкесі шай ішкен соң, залға кет....... 5. Ол тетледидарды қос...... Екеуі жаңалықтар көр..... 6. Елжастың өарны аш....... 7. Үйдегі мысық үйді шаш...... 8. Студенттер төрағасын дауыс беру арқылы таңда........

372-тапсырма. Төмендегі етістіктерді өткен шаққа айналдырыңыз.

1. Сағат сегіз жарымда университетке барамын.

2. Онда сағат он екі жарымға дейін жұмыс істеймін.

3. Кешке үйде теледидар көріп тынығамын.

4. Біз, орталық саяхатшылары, жылдық сапардың жоспарын жасап

отырмыз.

5. Көкшетауға саяхатқа барамыз.

373-тапсырма. Сөйлемдерді орыс тіліне аударыңыздар:

1. Мен университеттің екінші курсында оқимын. 2. Келесі жылы үшінші курста оқимын. 3. Самат лекцияны тез жазды. 4. Сен қай қалада тұрасың? 5. Сенің әкең қай жерде жұмыс істейді? 6. Мен жекенбі күні базарға жеміс алуға барамын. 7. Кітап дүкенінде жақсы кітаптар сатылып кетті ме? 8. Сен мені неге тыңдамадың? 9. Ол қазақ тілін жақсы меңгерді. 10. Мен биыл ҚазҰАУ-дың электроэнергетика мамандығының 2-курс студентімін.

374-тапсырма. Берілген етістіктерді өткен шақта жіктеңіздер:

Тұр, отыр, жат, оқы, тыңда, түсін, қайтала, сөйле, әңгімелес, бар, кел, әпер, апар, әкел, сатып ал, сат, аш, жап, жатта, аяқта, бітір, баста, жалғастыр, жауап бер, сұра, телефон соқ, ойна, қыдырма, шықпа, кірме, айтпа, ажыраспа, күлме, берме.

375-тапсырма. Есімдіктерді қазақ тіліне аударып, етстіктерді қай жақта екенін анықтаңыз:

1. Сен (то них) кеттің. 2. Ол саған (от меня) телефон соқты. 3. Біз (от вас) көмек күтеміз. 4. Олар (от меня) мекен-жайыңды сұрады. 5. Апам (от вас) хат алмады. 6. Ол (от меня) жауап күтпесін. 7. Сен (от нас) қалма. 8. Сіз (от нее) кетпеңіз. 9. Біз (от него) келдік. 10. Сен (у них) ештеңе алма.

11. 3.

Сабақтың тақырыбы: Л. т. Университеттегі мамандықтың түрлері

Г.т. Келер шақ

Сабақтың мақсаты: Студенттерді өз таңдаған мамандықтарын сүйе білуге

баулу. Келер шақты практика жүзінде меңгерту

Пайдаланылған С. Исаев “Қазақ тілі”

әдебиеттер: Ш.Бектұров “Қазақ тілі”

Н.Егіншібаева. Қазақ тілі оқу құралы.

А. Құсайынов “Энергетикалық мамандыққа

кіріспе” А. 1994 ж.

С.Әкімбеков, А. Баймұхаметова, А. Жанайдаров

“Экономикалық теория” А. 2000 ж

Қ.Б. Бияшев, Ш. Ж. Тұрсынқұлов т.б.

“Ветеринария ісін ұйымдастыру” А. 1999 ж.

Жаңа сабақ:

Тірек сөздер: Университет тарихы, білім ордасы, ауылшаруашылық, малдәрігерлік, ұлттық, марапатталды, жарлық, мәртебе, түлектер.

376-тапсырма Мәтінді оқып, бірнеше сұрақ әзірлеңіз.