Г.Т. Жалпы және жалқы есімдер

Сабақтың мақсаты. Темекінің зияны туралы түсінік беру. Сол арқылы

студенттерді жат әдеттерден сақтандыруға тәрбиелеу.

Пайдаланылған

әдебиеттер: А.Ш.Бектұрова Қазақ тілі А.,- 1998,.

Ш.К.Бектұрова, А.Ш.Бектұров Қазақ тілі для

начинающих А.,1994.

Г. Шаһарман, Ж.Досқанова, С.Сәрсенбекова

Практикалық қазақ тілі А.2002

Н.Оралбаева, Ғ.Мадина, А.Әбілқаев Қазақ тілі

А.- 1993. 141-б.

Н.Ә. Егіншібаева, Рақымбаева Б.К., Қалықова Р.С.,

Абдуллина З.А., Өскенбаева Л.Қ., Ахантаева Г.Ж.,

Әбілжанова Н.М.,Жұматаева Г.М. Қазақ тілі

сабақтары А.-2003,.

Қазақ мақал-мәтелдері. А.-1996.

Егемен Қазақстан 2005.

Тірек сөздер: Темекі, қан тамырлары, күре тамыр, жүрек, қан қысымы, зиян, ауру, жүрек қағысы, тамыр қатаюы.

198-тапсырма. Мәтінді мәнерлеп оқыңыздар.

Темекінің зияны

Темекі тартудың жүрек және қан тамырларына зиянды ықпалы бар. Темекінің құрамындағы никотин уы тамырға әсер етеді. Сонымен қоса қан қысымын арттырады. Жүрек соғуын тездетеді. Жүректен сорылатын қанның көлемін және жүректі қамдайтын қан мөлшерін арттырады. Никотин қол және аяқ қан тамырларының жиырылуына және қол-аяққа баратын қан мөлшерінің азаюына себеп болады.

Бұл айтылғандар темекі түтініндегі зиянды заттардың тек бір түрі ғана. Темекі түтінінің құрамындағы басқа бір уландырушы зат - көміртек тотығы (СО). Ол қандағы түйіршіктермен бірлесіп, жүрекке және дененің барлық ағзаларына қажетті ауа мөлшерін азайтады. Темекі тартумен қан құрамындағы және қанның қоюлануында басты рөл ойнайтын қан қабықтарының қажетсіз түрде бір-біріне жабысып, топталуына себеп болады.

Қан қабыршықтарының, яғни, тромбоциттердің тез жоғалуына жол ашады. Қанның қоюлану уақытын қысқартып, қан ағысын қиындатады. Жоғарыда айтылғандар адамның қан тамыры жүйесін зақымдайды.

Темекі түтінінде бұл айтылғандардан басқа 4000-дай химиялық улы заттар барлығы анықталған.

199-тапсырма. Мәтін мазмұнына сәйкес 5 сұрақ дайындаңыз.

Г.Т. Жалпы және жалқы есім

Зат есім мағынасына қарай жалпы (нарицательные) және жалқы есім (собственные) болып бөлінеді.

Біртектес көп заттың жалпылама атын жалпы есім дейміз. Мысалы: қала (город), тау (гора), студент, оқушы, т.б.

Біртектес көп заттың ішінен біреуінің арнаулы атын жалқы есім дейміз. Мыслы: Астана, Бурабай, Алматы, Асан, Роза т.б.

Жалқы есімдерге:

а) Географиялық атаулар, мемлекет, облыс, аудан, көше аттары (Балқаш, Астана, Алакөл т.б.);

ә) Кісі аттары (Марат, Дана, Дастан, Думан т.б.);

б) Газет, жорнал, кітап аттары (Егемен Қазақстан, Парасат, Абай жолы, Жас алаш т.б.);

в) Мәдени орындар, фабрика, зауыт, фирма, банк т.б. аттары жатады.

200-тапсырма. Берілген мысалдардан жалпы және жалқы есімдерді бөліп жазыңыз.

Ағаш, үй, Абай, дәптер, кітап, студент, Көкшетау, Астана, Алматы, қасқыр, аң, қой, Құлагер, Байшұбар, Тайбурыл, инженер, мектеп, университет, ҚазҰАУ, Жас алаш, жорнал, Абай жолы, тау, Алтай.

201-тапсырма. Берілген сөздерді аударып, сөйлем құраңыз.

Писатель, продавец, животновод, лесник, дружба, однокурсник, агитатор.

202-тапсырма. Берілген мәтінді орыс тіліне аударыңыз.

Жастар –замана көшінен қалыс қалмай, өмірге етене араласып, түрлі бастама көтеріп, белсенділік танытуда елімізді жарқын болашаққа бастайтын баспалдақ іспетті. Кейінгі кездері елімізде көптеген жастар ұйымдары, қоғамдық бірлестіктері құрылуда. Барлығының көздеген мақсаты — жастар мүддесін қорғау. Мемлекетіміздің жүргізіп отырған саясатында жастардың ой—пікірлері, көзқарас ұстанымдарына үлкен көңіл бөлінген.

203-тапсырма. „Темекінің зияны“ тақырыбына шағын сұхбат құрыңыз.

6.4

Сабақтың тақырыбы: Л.т. «Жасыл ел» жасағы

Сабақтың мақсаты: Мәтінді оқыта отырып, өз түсінігін айта білуге үйрету.

Жалпы және жалқы есімдерді түсіндіре отырып, оларға

мысалдар келтірту.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. «Қазақ тілі: әдістеме» журналы. № 2-2005; №1-2005.

2.Мурзалина М., Нуркеева С. „Қазақ тілі“ А.- 2003.

3. А.О.Мұса., І.М.Төленов Қазақ тілі А.-2003

204-тапсырма. Мәтінді бірнеше қайталап оқыңыздар.