7 Тақырып. Франциядағы і империя және Наполеон соғыстары

Тапсырма

1. 18 брюмера төңкерісінің себептері, таптық негіздері Наполеонның психологиялық тұлғасы.

2. Консулдық үкімет және империя кезіндегі Францияның мемлекеттік-құқықтық құрылысы. Кодекстер, конкордат, ұлттық келісім (амнистия).

3. Наполеон соғыстарының I кезеңі 1799-1807 жж. 2-4 коалицияларды талқандау. Наполеон және оның маршалдарының қолбасшылық шеберлігі.

4. Соғыстардың екінші кезеңі 1808-1814жж. Империялық тенденция. Испаниядағы қиыншылықтар 5-6 коалициямен соғыс. Ресей жорығында күйреу.

5. Франциядағы реставрация. Наполеонның «жүз күндік билігі». Екінші рет тақтан бас тарту. Наполеон туралы аңыз.

СӨЖ-нің өткізілу түрі

Жекелеген мәселелерге баяндама жазып оны аудиторияда қорау.

Жұмысты орындауға қажет әдістемелік нұсқау

Директория үкіметінің 1798-1799жж дағдарысы. Ресейдің екінші коалиция қосылуы. Суворов, Ушаков жорықтарының жеңістері. Франциядағы ішкі саяси жағдайдың тұрақсыздығы. Монархиялық контрреволюция қатері. Төтенше билік қажеттілігі. Наполеонның египеттен оралуы, 18-19 брюмер төңкерісі. Осы мәселелрді талқылағанда Директория үкіметінің, яғни алыпсатар алаяқтар билігінің тек әскери жеңістердің арқасында ғана тұрғанын, ал II коалиция армиялары соққы берген жағдайда билік тербелуге» көшкенін, тұрақсыздық елді жайлағанын, сырттан қатер төнгенін нақты фактілермен негіздеу керек. Осы ахуалды оқиғаларға қатынасқан Талейран өзінің Мемуарларында жақсы суреттеген.

18-19 брюмера 1799ж (9/10 қараша) төңкерісін, яғни Наполеонды қолдаған күштер Франция Республикасының жаңа иелері мен сяаси топтары, крестьяндар мен қиыншылықтардан зардап шеккен бұқара халықты айтқан жөн. Наполеонның психологиялық-саяси кескінін суреттегенде оның биографиясына шолу жасап асқан жан-жақты дарындылығын, күрескерлігін, еңбеккерлігін, мемлекет басқаруда және әскери қолбасшы ретінде ерекше психологиялық ұстамдылық пен шеберлігін оның биографиясын мысалдар келтіріп байқатқан жөн. Бұл мәселелер Е.В. Тарленің, А.З. Манфредтің, Д.С. Мережковскийдің Наполеон туралы арнайы жазған кітаптарында суреттелген.

II мәселені оқып-дайындағанда кеңестік заманнан қалған оқулықтардағы «контреволюцияшыл төңкеріс» , «әскери диктартура» деген ұғымдардан бас тарқан жөн. Терминдық және ғылыми ұғымдар сөздігінен (қараңыз М.Х. Хасен, Е.Н. Аймахов, Қарағанды 2007) «диктатура» ұғымының авторитаризмнен» айырмашылығын және «этатизмның» мәнін түсіну керек. Францияның Наполеон дәуіріндегі саяси құрылысын түсіну үшін ең алдымен «8 жылдық» (1799) конституциясына сай құрылған орталықтанған және жүйелі мемлекеттік аппараттың құрамын талдап оның оңтайлы және көлеңкелі жақтарын байқау керек. Ең бастысы Наполеонның заңдар жинақтарының «Наполеондық кодексі» әлем тарихында алғашқы рет құқықтық-мемлекет құрудың үлгісі екендігін түсінген жөн. Атақты Азаматтық кодекс Француз революциясын, оның бұрқырап тасыған энергиясын заңның арнасына салғанын зерделеген жөн. Бұл кодекс буржуазиялық меншік пен отбасылылық, қоғамдық қатынастарды заңмен нығайтқан оқиға деп түсіну керек. Осы мағынада католик діні мен келісім «Конкордат» және «ұлттық бірлікке» апарған амнистияны да дұрыс түсінген ләзім. 1804 ж. жарияланған императорлық билік сөз жоқ буржуазиялық үстемдікті нығайтқан оқиға, өзіндік саяси және иемденуші элитаның билігі екендігін байқау керек. Бұл арада Франция тарихында этатизм дәстүрінің қаланғанын айту керек.

Аталған мәселерге арналған әдебиет көлемі ұлкен. Деректер: Гражданский кодекс Франции.-М. 1941; Французский уголовный кодекс 1810г.-М., 1947.

Жоғарыда аталған еңбектер мен қатар: А.Собульдің Первая Республика М., 1974, Д.М. Туган Баранавский «Наполеон и власть (эпоха консульства) – 5 1993. А.Тьердің «История консульства» империи во Франции.СПб, 1846-1847-Т.1-5.

Үшінші сұрақ. Наполеон соғыстары 1799-1815 жж. екі кезеңге бөлінеді. Бірінші кезеңдегі соғыстар Француз революциясы туғызған соғыстардың жалғасы болды және антифранцуздық соғыс коалицияларын ұйымдастырушы, қаржылаушы Англия болды.

2 коалиция мен соғыс 1802 ж Амьен бітімімен аяқталғаннан кейін, 1803ж Англия 3 коалицияны құрады (1803-1805жж). 1806-1807жж 4 коалиция Пруссияның қысылуымен байланысты. Бұл коалицияларды жеңуде Наполеон және оның материалдары асқан қолбасшылық шеберлік ал француз солдаттары ерекше көтеріңкі рух байқатады. Осыны ұғыну үшін Ноаполеон армиясының революциялық дәстүрлермен соғыс стратегиясы және тактикасын сақтағанын еске алған жөн. Сонымен бірге Наполеонның қолбасщылық дарындылығын, шайқастар жүргізудегі жасампаздығын, ал маршалдарының әрбірін жеке қолбасшы болғанын сараптап айту керек. Арнайы әдебиет: К.Т. Бачоришвили Армия Наполеона – журнал «Новая и новейшая история» (ННИ) – 1986--№5; Ч.Д. Исдейл Наполеоновские войны – М., 1997; А.Н. Строков, Е.А. Разин История военного искусства. – М., 1994. т 3-5; Ф.Энгельс Избранные военные произведения. – М., 1938.

Төртінші мәселе Наполеон соғыстарының екінші кезеңі - әлемдік үстемдік империялық соғыстарға айналғанын ұмытпау керек. 1808ж Испания жаулап алу жорығы, 1809 ж. Австрия Империясымен (5 коалиция соғысы) соғыста жеңгеннен кейін. Наполеон Еропаның билеушісіне айналады. Еуропа халықтарының ұлты мен дәстүрлеріне қарамастан бөліп-жарып билеп төстеу континентте ұлт-азаттық көтерілістер туғызады. Испаниядағы үзіліссіз бүкілхалықтық сипат алған герилия-партизандық соғыс, неміс халқының және басқа да халықтардың француздық басқыншыларға қарсы көтерілісі Ұлы армия Ресей жорығы барысында (1812ж) бұл елдің алып кеңістігінде аштық пен аяздан күйреуінен кейін бүкілеуропалық сипат алады. Наполеон империясының күйреуінің себептерінің құпиясы осы жәйтпен байланысты. Арнайы әдебиет: Дерек: А.Коленкур Мемуары. Поход в Россию. М., 1996

Бесінші сұрақ. Наполеонның 1814 ж. 6-коалициядан жеңіліп, тақтан бас тартып алғашқыда Жерорта теңізінде отырып Францияда Реставрацияға халықтың қарсы болғанын көріп елге қайтып оралып 100 күн бойы (1815 ж.) бүкілхалықтық қолдау тапқаны аңыз сияқты оқиғаларға тең.

Ватерлоо шайқасында (1815 ж.) жеңілген ол Англия соғыс-теңіз флотының бақылауында оңтүстік Батыс Атлантикадағы «Әулие Елена» аралығында 1821ж дүние салғаны, ол жөнінде аңыздар студенттер қызығып оқитын хикаялар болуға тиісті.

Негізгі әдебиет: 1-3,20,21,27,29,131,132,152,154

Қосымша әдебиет: 29,33,53,54,55,61,84,95,154