Етістіктің түрлері

атауы

түрлері

жасалу жолдары

Етіс – етістіктің істеушіге, істелетін затқа қатынасына байланысты мағыналық және тұлғалық жағынан құбылуы

негіз

Етістіктің алғашқы тура қалпында қолданылуы. М.: ал, оқы, жүр

ырықсыз

Кімнің істегені көрсетілмейтін етістік.

Е+-ыл,-іл,-л,-ын,-ін,-н. М:ашылды, оқылды

өздік

Іс істеуші айтылып, іс өзіне жұмсалған етістік.

Е+-ын,-ін,-н. М.: Ғабит жуынды

өзгелік

Әрекеттің біреу арқылы жасалатынын білдіретін етістік.

Е+-ыт,-іт,-т,-дыр,-дір,-тыр,-тір,-ғыз,-гіз, -қыз, -кіз,-ыр,-ір,-ыз,-із. М.: оқытты

ортақ

Біреу емес бірнеше адамның істеген ісін көрсететін етістік.

Е+-ыс,-іс,-с. М.:оқысты, жазыстым

көсемше – негізгі қимыл-амалды білдіретін, айқындап тұратын, жекеше-көпше болып бөлінбейтін, күрделі етістік құрамында қолданатын түрі

ауыспалы шақтық

Етістік (есімше) + -а, -е, -й

М.: айта отыр, жаза бастады

өткен шақтық

Етістік (есімше) + -ып, -іп, -п

М.: жасап отыр, көріп болды

келер шақтық

Етістік (есімше) + -ғалы, -гелі, -қалы, -келі

М.: оқығалы келді, бергелі барды

есімше – бірде етістік, бірде есімдер қызметін атқаратын, есімдерше түрленетін етістік түрі

ауыспалы шақтық

Е+-а,-е,-й+-тын,-тін

М.: жүретін, сөйлейтін

өткен шақтық

Етістік (есімше) + -ған, -ген, -қан, -кен

М.: ашқан, берген

келер шақтық

Е+ -ар, -ер, -р

М.: болар, жүрер

№

Түрлері

Мысалдар

Негізгі етістік

Туынды етістік

Дара етістік

Күрделі етістік

Болымды етістік

Болымсыз етістік

Салт етістік

Сабақты етістік

1

Сен кел.

2

Сен ойла.

3

Ол жазып отыр.

4

Ол бармайды.

5

Сен үйге кел.

6

Сен кетпе.

7

Сен баста.

8

Олт бара жатыр.

9

Ол санады.

10

Ол жүр.

11

Сен хатты оқы.

12

Сен сана.

13

Сен менімен хабарлас.

14

Ақшаны сана.

15

Сөзді аяқта.

16

Мен шөлдеп кеттім.

17

Ол биледі.

18

Мен келмедім.

19

Шашыңды тара.

20

Сен алып кел.

№

Мысалдар

Нақ

осы шақ

Ауыспалы

Осы шақ

Болжалды келер шақ

Мақсатты келер шақ

Ауыспалы келер шақ

Бұрынғы өткен шақ

Жедел өткен шақ

Ауыспалы өткен шақ

1

Мен отырмын.

2

Сен барасың.

3

Мен келермін.

4

Ол бармақшы.

5

Мен жаздым.

6

Ол келе жатыр.

7

Мен естігенмін.

8

Мен көретінмін.

9

Сен кетпекші болғансың.

10

Сізертең театрға барарсыз.

11

Ол баратын.

12

Сіз тұрсыз.

13

Сен келіп отырсың.

14

Ол ерте келетін.

15

Жаттығу жазамыз.

16

Мен бармақпын.

17

Ол түсінген жоқ..

18

Жаңбыр жауды.

19

Біз қалармыз.

20

Ол бұлай жүрмейтін.