§13.Қазақстанның XIII ғасырдағы ғылымы мен білімі және мәдениеті

1. Патша үкіметі Қазақстанның тарихын,этнографиясын зерттей бастады:XVIII ғасырда

2. Зерттеулер күшейе түсті Кіші және Орта жүз қазақтарының үлкен бір бөлігінің Ресейдің қол астына өтуді қабылдаған 30-40жылдардан кейін

3. Ресеймен шекаралас аймақтарда алғашқы мектептер ашылды XVIII ғасырдың аяқ кезінде

4. Қазақстанды XVIII ғасырда кешенді зерттеудің алғашқы әрекеттері байланысты М.В.Ломоносовтың есімімен

5. Өлке аумағын зерттейтін ғылыми экспедициялар ұйымдастырудың және оның географиялық картасын жасаудың бастамашысы М.В.Ломоносов

6. 1768-1774 жылдары Қазақстанға жіберілген алғашқы экспедициялардың бірін басқарған академик,табиғат зерттеушісі П.С.Паллас

7. П.С.Паллас өмір сүрген жылдар 1741-1811

8. П.С.Паллас экспедициясына белсене қатысқан ғалымдар,саяхатшылар И.П.Фальк пен И.Г.Георги

9. П.С.Паллас экспедициясының бағыты болып белгіленді Солтүстік-батыс,Солтүстік және Солтүстік –шығыс Қазақстанның жерлері

10. П.С.Палластың еңбегі «Ресей империясының әр түрлі провинциялары бойынша жасалған саяхат»

11. П.С.Палластың еңбегі тұрды 3 бөлімнен

12. Қазақстан аумағына дербес экспедиция ұйымдастырды Зерттеуші ғалым И.Г.Георги

13. 1796жылы И.Г.Георгидің еңбегі «Ресей мемлекетін мекендейтін барлық халықтардың,әдет-ғұрыптарының.... сипаттамасы»

14. Қырғыз-қайсақ экспедициясын құрған И.К.Кириллов

15. И.К.Кириллов өмір сүрген жылдар 1689-1737

16. И.К.Кириллов еңбегі «Қырғыз-қайсақ және қарақалпақ ордалары туралы түсіндірулер»

17. И.К.Кириллов өз экспедициясында сипаттады Қазақ пен қарақалпақ жерлерін

18. И.К.Кириллов өз экспедициясында дәлелдеді Қазақ және Қалмақ жерлерін

19. Ресейдің орта Азия халықтары мен қазақтармен сауда экономикалық байланыстар орнатуының мүмкіндіктерін және мұның пайдалы екенін

20. Ресейдің тарих ғылымының негізін қалаушы әрі геогроф В.Н.Татищев

21. В.Н.Татищев өмір сүрген жылдар 1686-1750

22. Орынбор өлкесінде өзінен бұрынғы ізашар ғалымдар бастаған ғылыми-зерттеу жұмыстарын одан әрі қарай жалғастырған В.Н.Татищев

23. Ғылыми еңбектерінде өлкедегі орыс емес халықтардың соның ішінде қазақтардың да тарихын мәдениетін сипаттап жазған В.Н.Татищев

24. Кіші жүз аумағының табиғи байлықтарын зерттеуде қызықты еңбектер жазып қалдырған Ресей Ғылым академиясының корреспондент мүшесі П.И.Рычков

25. П.И.Рычков өмір сүрген жылдар 1712-1777

26. «Орынбор өлкесінің колумбы»деген атаққа ие болған П.И.Рычков

27. П.И.Рычковтың еңбегі «Орынбор тарихы»,»Орынбор губерниясының топографиясы немесе сипаттамасы»

28. П.И.Рычков еңбектеріндегі деректер Қазақтардың Еділ-Жайық өңіріне Хақназар ханның билігі кезінде келгені,Кіші жүз қазақтарының Ресей құрамына өтуі жөнінде

29. П.И.Рычков өз еңбектерінде баяндайды Орынбор қаласының,Жайық пен Орынбор шекаралық шептерінің салынуын,Ресейдің Орта Азия және қазақ даласымен сауда-саттық байланыстарының қалай орнатылғанын

30. П.И.Рычковтың баласы Н.П.Рычков Орынборда әскери қызмет ете жүріп 1771жылы жазды «Қырғыз-қайсақ даласы туралы күнделік жазбалар»(мұнда алғаш рет Еділ қалмақтарының қазақ даласы арқылы Қытайға қашуы туралы құнды мәліметтер,Кіші жүз қазақтарының өмірі туралы бақылаулар бар)

31. Қазақстан тарихының топографиясы туралы сирек кездесетін мәліметтер қалдырған Н.П.Рычков

32. Әбілқайыр ханныың сол кезде әлі де жақсы сақталған бейітін суретеген Н.П.Рычков

33. П.И.Рычков Орынбордан Бұхараға бара жатқан көпестерге тапсырыс берді Жергілікті халықтар тарихы жөнінде,тіпті АРАБ тілінде болса да,әдебиеттер ала келуге

34. П.И.Рычков кімнің көтерілісіне байланысты оқиғаларды жан-жақты суреттейді?Е.Пугачев

35. Қазақ халқының тілі мен мәдениетін терең білген,қазақ фольклорының көптеген үлгілерін жинастырған Ресей Ғылым академиясының корреспондент мүшесі П.И.Рычков

36. Тарихшы және Сібір зерттеушісі Г.Ф.Миллер өмір сүрген жылдар 1705-1783

37. Г.Ф.Миллер еңбегі «Сібір патшалығының тарихы»

38. Г.Ф.Миллер мүше болды Петербург ғылым академиясына

39. «Сібір патшалығының тарихы»еңбегі жарық көрді 1759

40. «Сібір патшалығының тарихы»еңбегінде сипатталады Сібір мен Қазақстан халықтарының тарихы мен этногафиясы

41. XVIII ғасырда өмір сүрген орыс офицері И.Г.Андреев

42. И.Г.Андреевтің еңбегі «Қырғыз-қайсақтардың Орта жүзінің сипаттамасы»

43. Сібір шекаралық шептерде қызмет етіп,қазақ халқының тұрмысын зерттеген И.Г.Андреев

44. И.Г.Андреев өзінің кітабында мәлімет қалдырды Орта жүз қазақтарының тарихы мен шекарасы туралы

45. И.Г.Андреевтің кітабында айтылады Қазақтардың Ертістің оң жағалауына қашан көшетіндігі туралы

46. Өскемен бекінісінде қызмет еткен орыс офицері генерал-майор А.Д.Скалон

47. Алғашқылардың бірі болып орыс-қазақ сөздігін жасаған А.Д.Скалон(И.Г.Андреевпен бірге)

48. .А.Д.Скалон өмір сүрген жылдар 1720-1777

49. Сауда,саяси мақсатта келген шетелдік зерттеушілер Ағылшын және неміс зерттеушілері

50. Қазақстан аумағында қызмет еткен ағылшын теңіз қызметінің капитаны Джон Эльтон(1735)

51. Қазақстан аумағында қызмет еткен суретші Джон Кэстль(1736)

52. Қазақстан аумағында қызмет еткен сауда қызметкері Реональд Гок(1741-1742)

53. Хиуаны бағындыруға аттандырған әскери бөлім түгелге жуық қырылғанымен,Батыс Қазақстан аумағын игеруде ғылыми жағынан маңызды болған экспедиция Князь Александр Бекович-Черкасский экспедициясы

54. I Петрдің «Азияға жол іздеу» талабымен құрылғанәскери жорық Подполковник И.Д.Бухгольц экспедициясы

55. Орыс экспедициясында болған тұтқындағы швед И.Г.Ренат

56. И.Г.Ренат жасады «Жоңғария картасын»

57. XIXғасырдың 80 жылдарында Жоңғария картасын алғаш рет орыс география қоғамында жариялады Өлке тарихының белгілі зереттеушісі В.В.Веселовский

58. Қазақстан туралы бағалы картографиялық мағлұматтары бар жазбалар қалдырған Капитан В.Урусов пен майор И.М Лихарев

59. Әбілқайыр,Нұралы хандардың ордасында болып,Орск маңында (1738,1740,1742жылдары)қазақ хандары мен белді сұлтандардың съезіне қатысып ,сол кездегі саяси жағдайды сипаттаған И.Муравин,Д.Гладышев,Я.Гуляеев

60. Қазақ халқының күнделікті өмірі,тарихы туралы нақты мәліметтер кездеседі И.Муравин,Д.Гладышев,Я.Гуляев жазбаларында

61. Көптеген деректердің ішінен көзге түскені Миллердің журналдық жазбаларында орын алған,жоңғар тұтқынынан Абылай сұлтанды босатуға қатысуы

62. Жоңғарларға қарсы көптеген жорықтарға қатысқан және батыр ретінде белгілі болған жырау Ақтамберді жырау

63. Ақтамберді жырау Сарыұлы өмір сүрген жылдар 1675-1768

64. XVIIIғасырдың 50жылдары жоңғарлардан азат етілген жерлерге қазақтардың қайта оралуын басқарған Ақтамберді жырау

65. Ақтамберді жыраудың кесенесі орналысты Шығыс Қаз.обл.аумағындағы Жүрекжота шоқысының баурайында

66. Бұқар Қалқаманұлы өмір сүрген жылдар 1693-1787

67. Бұқар жырау дүниеге келді Қазіргі Павлодар облысы Баянауыл ауданындағы Далба тауының етегінде

68. Бұқар жыраудың әкесі Қалқаман

69. Халық арасында «Көмекей әулие» атанған Бұқар жырау

70. Абылайдың тұсындағы данагөй билердің бірі Бұқар жырау

71. Абылайдың кеңесшісі әрі сенімді серіктерінің бірі Бұқар жырау

72. Бұқар жыраумен замандас және оған рухы жағынан жақын Үмбетей Тілеуұлы

73. Үмбетей жырау өмір сүрген жылдар 1706-1778

74. Қанжығалы Бөгенбайды жоқтау оның өлімін Абылай ханға естірту сияқты жырлар авторы Бұқар жырау

75. Қостанай обл.Сарыкөл деген жерде дүниеге келген,Цинь империясына қарсы соғысқа қатысқан Тәтіқара

76. Абылай ханның батырларын мадақтауға арналған жырлар жазған Тәтіқара

77. Жанақ ақын өмір сүрген жылдар 1775-1846

78. Жанақ дүниеге келді Шығыс Қаз.обл. бұрынғы Абыралы ауданында

79. Суырыпсалма ақындар Көтеш пен Шал

80. Жанақ ақынның біздің заманымызға

81. Көтеш өмір сүрген жылдар 1745-1818

82. Шал(Тілеуке Күлекеұлы) өмір сүрген жылдар 1748-1819

83. Шал ақын дүниеге келді Ақмола обл.Есіл өзенінің жағасында атақты Күлеке батырдың отбасында

84. Тілеуке ақын ретінде бастап таныла бастайды 15жасынан

85. Өз замандастары өмірінің моральдық және этикалық жақтарына арналған толғаулар шығарған,діни сенімі мәселелерін қозғаған Көтеш пен Шал

86. Тарихи әңгімелерді көбінесе айтты Билер мен шешендер

87. XVIII ғасырдағы тарихи әңгімелердің негізгі тақырыбы Қазақ халқының жоңғар шапқыншылығына қарсы күресі мен Еділ қалмақтарымен болған соғыстар

88. ↑Осындай тақырыптағы көптеген тарихи әңгімелерді жинастырған белгілі фольклоршы әрі көрнекті қазақ ақыны Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы

89. Шежіре сөзінің шығу тегі сабақтас келеді Түркі-Монғол тілімен

90. Монғолдарда «цэжере»,түріктерде «седжере» деген сөздің мағынасы «Есте сақтау»

91. Шежіренің жазбаша сипатымен айналысты Ресей дипломаттары,ғалымдары,өлкенің әскери және азаматтық әкімшіліктері

92. Қазақтар арасында алғаш шежіре деректерін жинастырып,жазып қалдырған М.Ж.Көпеев,Ш.Құдайбердіұлы,Ә.Бөкейханов

93. XVIII ғасырдағы атақты қобызшылардың бірі Тілеп Аспантайұлы

94. Т.Аспантайұлы өмір сүрген жылдар 1757-1820

95. Т.Аспантайұлы қобыз тарта бастады 13 жасынан

96. Т.Аспантайұлының күйлері «Толғау»,«Аллам жар»,«Бақсы»

97. Керей руынан шыққан дәулескер домбырашы әрі ақын Байжігіт

98. Байжігіттің күйлері «Ақтабан шұбырынды,Алқакөл сұлама»,«Қайың сауған»,«Аңшының зары»

99. Суырыпсалма талантты ақындарды анықтау үшін өткізілді Айтыс

100. Жеңгендерге халық ерекше құрмет көрсетіп,атақ берді «Сал»,«Сері» деген

101. Ұзатылып бара жатқан қыздың ел-жұртымен қоштасу әні Сыңсу

102. Келін болып түскен қызды қайын-жұртымен таныстыру салты Беташар

103. Қайтыс болған адамға айтылатын азалы ән Жоқтау

104. XVIII ғасырдан бізге жеткен ғажайып жыр-дастандар «Қобыланды батыр»,«Қозы Көрпеш-Баян сұлу»,«Қыз Жібек»

105. XVIII ғасырдан бізге жеткен керемет күй туындылары «Жошы хан»,«Ақсақ құлан»

106. Зайырлы сипаттағы мектептер ашыла бастады II Екатерина билігі тұсында

107. 1765жылы Сібір шекара шебінің бастығы генерал Шпрингер ашты Омбыда,Петропавлда және Жәмішевте гарнизондық мектептер

108. Гарнизондық мектеп-де алғашқы жылы оқыды Әскери қызметкерлер мен шенеуніктердің 240 баласы

109. 1789жылы азиялық мектеп ашылды Омбыда

110. 1789жылы үкіметтік мектеп ашылды Орынбордағы айырбас сарайы жанынан

111. ↑Бұл мектептерде оқытылған тіл Татар,Түрік,Араб

112. 1729-1802 өмір сүрген-неміс этнографы,географы,зерттеуші,саяхатшысы Г.И.Готлиб

113. 1768-1774 жылдары Орынбор академиялық экспедициясы құрамында Ресейдің оңт-шығысында,Еділ бойында,Жайықта,Солт.Қазқстанда,Алтайда,Байқалда болған Г.И.Готлиб

114. К.И.Кирилович өмір сүрген жылдар 1689-1737

115. 1734жылдан Орынбор экспедициясының бастығы К.И.Кириллович

116. Л.М.Васильевич өмір сүрген жылдар 1711-1765

117. Орыстың көрнекті ғалымы,ақын,суретші,филолог әрі тарихшы Л.М.Васильевич