3.1 Сурет– Су-сулық реактор сұлбасы.

 

3.2. б суретке қатысты екі контурлық  сұлбада, бірінші  контурдағы су жылуын  екінші  контурға  береді, ол  белсенді  аймақтан  ақпайды  және  радиактивті  қауіпті  туғызбайды. Ядролық    реактордан 1, бу  генераторы          5 және айналым сорғысынан 6 басқа қалған қондырғылар - турбина 2, конденсатор 3 және қорек сорғысы 4 қарапайым жылу  станциясына  ұқсас. Бу  түзілу  контурдағы  әртүрлі  қысым  салдарынан  болады.

 

а) бірконтурлы ВВЭР  реактор  базасында; б) екіконтурлы ВВЭР  реактор  базасында; в) үшконтурлы  жылдам  нейтронды   реактор  базасында

3.2 Сурет - аэс-ның технологиялық сұлбалары

 

3.2 в суретінде  үшконтурлы БН типті жылдам нейтронды реакторы  бар АЭС сұлбасы көрсетілген. Бірінші және екінші контурда жылу тасымалдағыш қызметін әлсіз шағылатын нейтрон, радиактивті сұйық  натрий атқарады, ал үшінші контурда радиактивті емес су (су буы) болады.

Чернобыль АЭС апатынан  кейін атом  энергетикасының  дамуы  күмән  тудырды, алайда қазіргі таңда, апат ең қолайсыз фактор есебінен және жұмысшы қызметкердің қатаң қателігінен болғаны дәлелденді. Бұған  қарамастан реактор  қауіпсіздігін  арттыру  шаралары  жасалынуда.

АЭС түтін газын және  күл  түріндегі  қалдықтарды  сыртқа  шығармайды. Алайда АЭС-тің қоршаған ортаға  және суға   жылу бөлуі ЖЭС-на  қарағанда  көп болады. АЭС қоршаған ортаға зиянды мүмкін болатын маңызды  ерекшелік   радиактивті  қалдықтарды  көму  болып табылады.

Қазақстан Республикасының аймағында шамамен 29% көлемдік уран  қоры бар және қолданыста қозғалтқышын сынақтан өткізу үшін және  реакторлық материалдандыру саласында зерттеу жүргізу  үшін  және  қолданыс   қауіпсіздігін арттыру үшін қызмет ететін басқа ұқсастығы жоқ зерттеліп  жатқан үш реактор бар.

1972 жылдан бастап Манғышлақ  энергокомбинаты  құрамында  БН-350 жылдам нейтронды  реактор  базасында  атомдық  электрстанция  жұмыс  істеп келеді. Бұл ядролы  энергетикалық құрылғы 125 МВт электроэнергиясын және   күніне 10000 тонна  ішетін  су  өндіреді.

Көлемді уран қорын иемдене отырып, оның инфраструктуралық  бақыла-нуының  дамуына, іздеу  және  қазып  алуға, ТВЭЛ-дер  өнеркәсібін ұйымдас-тыруға, атом энергетикасын дамытуға Қазақстанның барлық  обьективті  шарт-тары   бар.

Атом энергиясын қолдануды айтқан кезде термоядролық  реакция   мүмкін-діктерін айтпауға болмайды. Егер ертеректе қаралған ядролық  реакциялар ауыр элементтердің бөлуіне себепкер  нейтрон  болып табылатын ядролық    ыдырауын  көрсетсе, онда термоядролық  реакция атомдардың бір милиярд микрометр жақындауынан, яғни электростатикалық тебілу күшінен артқан жағдайына негізделген жеңіл элементті ядролардың бірігуінен болады. Бұл үшін зат плазмалық күйге енетін өте жоғары (он милион градус шамасында) температура  керек.

Бастапқы  заттың масса  бірлігіне келтірілген термоядролық    реакция-ның  энергия бөлінуі ²³⁵U ядролық  реакция бөлінуінен шамамен 4 есе көп.  Термоядерлік реакцияның  жер  жағдайы  шартында  пайда  болуы  дәлелден-ген. Дәл  осындай  реакция  термоядролық  (сутектік) бомба  кезінде  болады, мұндай жағдайда ол басқарылмайтын қысқа уақытты және өте күшті жарылыс  сипатында болады. Мұндай энергияны электрэнергия өндірісіне қолдану  үшін, термоядерлік  реакцияны басқарылатын етіп жасау қажет.

Бұл дейтерий тритилік реакция (D-T реакция) ресурстарын басқарыла-тындай жасауды әбден жеткілікті көзқарасымен қарау өте маңызды. Дейтеридің мұхит көл суындағы қоры энергетикалық эквивалентпен барлық  жанармай түрлерінен миллион есе артық. Тритиді лити изотобынан алады, оның  қоры энергетикалық  эквивалентпен  уранға  сәйкес.     

Мұндай ядролық  электрстанциялар салу «Токамак» реактор базасында   (магнит өрісіндегі торойдтық камера) мүмкін болады. Бұл бағыттағы зерттеу-лер жиі болуда, термоядролық  реакцияны  энергетика  дамуына  қолдану шартты  жағдайында.