74. Нурхацидің маньчжур жазуын жасаттыруы

1587ж. Нурхаци қытай тайпаларына қарсы соғыс ашты. Манчжурлардың жері монғолдармен шекаралас болғандықтан Нурхаци олармен одақтас болудың жолын іздеді. Себебі батыс, оңтүстік – бастыстан болатын қауіптен сақтану үшін. XVIII ғ. басында монғол мен манчжурлардың арасындағы қарым қатынас елшілер алмасумен және құдандалық саясатпен ерекшеленді. Нурхацидің халық алдындағы беделін көтерген, ол тек соғысушы тайпаларды біріктіргеннен емес, сонымен қатар «Восемь знамен» деп аталатын әскери саясатты құруы және манчжурлықтардың жаңа жазуын енгізуі болатын. Әскери топ халықпен басқарылатын.

Манчжур тілі.

Бұл манчжурлардың әдебиеті тарихта «цин вен» деген атпен белгілі. Бұл манчжурлардың ежелгі тұрғындары сөйлеген тунгус тілінің бір түрі болып табылады. Қазіргі кезде манчжуо тілі монғол тіліне ұқсас, бірақ кейбір сөздері ежелгі түрік тілінде сақталған. Мұның түсіндірмесі, тунгус тайпалары алғашында ежелгі түріктердің құрамында болып, кейін манчжурларға қосылуымен түсіндіріледі. Манчжур тілі грамматика тұрғысынан жеңіл, фонетикалық ьұрғыдан дыбыстауға жеңіл болуымен ерекшеленеді. Оның дамуы 16-17ғ.ғ. соңына қарай, жазба әдебиетінің пайда болуымен дами түсті. Нурхаци өзінің билігін жүргізу барысында хатты монғол және қытай тілінде жүргізген болатын. Кейіннен ұйғырлардан қалыптасқан алфавит қолданысқа енді. Енді Нурхаци олардың алфавитін ұсынып, 1588ж. барлық манчжурлардың құжаттарын монғол алфавитінде жазуды бұйырды. Монғолдардың алфавитін манчжурға енгізу ерекше сызбалармен жазды. Ол 38 дауыты және дауыссыз дыбыстардан құралған. Оысдан кейін Нурахаци заңды комитет құрған, оған жүктелген міндет қытацдың қызықты және маңызды шығармаларын манчжур тіліне аудару болатын. Осылай 1644ж. дейін Ляо династиясының тарихы, Әскери устав, Минское уложение аударылған болатын. Манчжур тілі қытай тілін үйренуге өте жеңіл аударма болып табылады. Манчжур тілі өзінің мұндай ерекшелігімен ең қиын қытай тілінін үйренуге оқу құралы болып табылады. Кейбір шығармалар бір уақытта манчжур, монғол және қытай тілінде басып шығарылды. Кейін, тұрақты үш түрлі басылып шығарылатын тілден ьасқа 32 түрлі вариация басылып шығарылды. Олар да ойдан шығарылған. Қытай шығармаларын аударған кезде, манчжурлықтарда лексикасында сөздік қор аз екені байқалды. Кейін жетпеген сөздер тура сол жазылатын күйінде қытай тілінен алынды. Манчжурлардың санының аздығы олардың өздерінің ана тілін ұмытуына әкелді. Кейін билік басындағылар Өздерінің ана тілін ұмытқызбас үшін қызметке орнгаласу үшін манчжур тілінде эмтихан тапсыруды бұйырды. 1682ж. Хан Чжао манчжур тіліне үйрететін сөздікті басып шығарған болатын және ол сөздікте әр түрлі жаттығулар енгізілген. Осының бәрі манчжур тілі ұмытылмас үшін жасалған әрекеттер болатын. Манчжурлік сөздерді қалай транскрипциясында жазылған солай айтылатын болды. Император Сян Фын қайтыс болған соң, оның орнына келген регенш император манчжур тілін орталықта қолдануға тиім салды. Пекинде де оның қолдануына тыйым салды. Қазіргі уақытта ол тілді тек бірен саран адамдар ғана біледі. Ауызша қолданылуы Манчжурияның солтүстігінде қолданылады. .

75.ҚХР-КСРО қатынастары (1956-62жж.)

1960 ж. Қытай экономикасы құлады. Ішкі өнім сапасы мен саны түсті. Мал басының саны да азайды. 1960-1961 жылдар аралығында елде ашаршылық орнады.

«Үлкен секіріс» барысында халыққа қысым көрсетілді. Халық көтерілістерінде мыңдаған адамдар қайтыс болды. Тіпті кейбірі Қытайдың территориясынан КСРО жағына қарай шығып кетті(Синьцзяньнің 60 мың адамы).

«Үлкен секіріс» нәтижесінде Қытайдың ішкі экономикалық жағдайы құлдырап, сыртқы саясатында КСРО-мен халықаралық қатынастар шиеленісті.

Екі держава арасындағы қатынастар 50-ші жылдардың соңына дейін нашар болса, 1969 ж. мемлекетаралық соғысқа әкелу мүмкіндігі жоғары болды. Жалпы бұл конфликттің себебі халықаралық коммунистік қозғалыс болды.

Сталинизмнің жоққа шығарылуы, хрущевтің экономикадағы либерализациялық саясаты Мао Цзедунға ұнамады. Яғни, бүкіл коммунистік идиологияны қарсылық болды.

КСРО-ға ұнамағаны, Мао Цзедунның Қытайда халықаралық бағдарлама бойынша істейтін кеңес жұмысшыларының шақырылуы.

Даманск аралындағы Уссури өзеніндегі шекаралық тек-тірес болды.

Кейін Қытайда ядролық қару қолданды.