4.Қытайда біртұтас абсолютты феодалдық мемлекеттің құрылуы.

Ұзаққа созылған Чжоу эпохасының аяғында,Чжаньго периоды/ң соңғы этапында Жерасты елінде біртұтас мем/ң контур/ы байқала бастады.Барлық мем/ ара/да Цинь өзі/ң әскери табыс/ы н/де алға шыға бастады.Шан Ян/ң реформа/ы а/лы әскери күш/ң өсуіне алып келді.Бұл реформа/ң мағынасы:әкімшілік бюрократтық билікті қатаң түрде нығайта отырып,жер қндеуші/ге жеңілдік/р беру а/лы әскери саяси экспансияға қолайлы жағд. жасау.Нәтижесі үлкен жеміс/р әкелді.Әсіресе Бай ци әскербасшы/ң табыс/ы елеулі б/ды.Цинь/ң күшеюі оған қарсы цзун коалиция/ң құрылуына әкелді.Бірақ еш нәтиже бермеді,қарсылас/р бірінен сон бірі құлап жатты.Б.з.д.IIIғ. Қ/да 7мем/т біріктіру б/ды.Алты мем/т жойылды,ең күштісі Цинь мем/і.Б.з.д.221ж.Цинь Шихуанди(259-210 жж.,шын аты Ин Чжэн) біртұтас Қытай мем/н құрды.

• Саяси жүйені қалыптастырды(феод.абс.біртұтас мем.құрды,орт.әкімшілік құрылды:1/уәзір,ол саяси жұмысқа жауапты,2/тайци,ол әскери істі басқарды,3/үйшы да фу,ол орда хатшылық қызметін атқарды);

• әлеуметтік саланы ретке келтірді(егіншілік,су ұүрылы/н жасатты,қолөнер кәсіп/і,б.з.д.2000ж.иероглиф п.б.)

• Ол Қ/ды біртұтастандыруға айтарлықтай үлес қосты.Цинь мем/н құру б/да ол көп әскер ұстады,бюрократия іріленді,ірі соғ/р жүргізілді.Бұл халық/ң мойнына ауыр жүк болып ілінді.Халық/ көп бөлігі әскер құрамына баруына тура келді,салық өсті.Жұмсалған адам күші отыз есе,салық жиырма есе ұлғайды.Әскерге алынған адам саны екі миллионға жетті,сол кездегі ер/ң 1/3бөлігін құрады. Оның өлімінен к/н жағд. күрт өзгерді.Мұрагері Эр Шихуанди билеу қабілетсіздігін көрсетті.Оппозиция күшейді,ел наразылығы өсті,саяси жағд.тұрақсыз б/ды.Халық көт/сі билеушіні бұрышқа тіреді.Амнистия жүргізгенімен еш нәтиже шықпады.Осының барлығы Цинь династиясын әлсіретті.Зорлық зомбылық шектен шықты,халық ызасы келді.Б.з.д.200ж.көт.б/ды.Көт.басшысы Сян Юй бәсекелесі Лю Бан күресі/ң н/де соңғысы жеңіске қол жеткізеді.Ол б.з.д.221ж.жаңа Хань династия/ң нег/н қалады.400жылдай өмір сүрді.Астанасы Шань Ань.Алғашқы саясаты:міндетті түрде әлеу экон/қ жағд.көп көңіл бөлу,себебі алдыңғы кездегі соғ/р есебінен ел қирап қалды.Мем/т сипатына үлкен өзгеріс/р алып келді:

• екі миллион әскерді қысқартты;

• еңбегі сіңірген әскер/ге жер берілді;

• соғ.кезінде елінен қашқан адам/р өз жеріне шақырылды;

• құлдықтан жай халық босатылды;

• құл/ды жай халық дәрежесіне көтерді;

• саудагер/р тежеу,бақылау қолға алынды;

• егістік жер салығын қысқартты;

• тоғыз тармақ/н тұратын заң қабылданды;

• аграрлық эк/ка қалпына келтірілді.

Алғашқы жетпіс жыл Хань династиясы қарқын дамыды.Ел ішіндегілер қатаң бақылауда ұсталды,ендігі кездегі мәселе-сыртқы жауды жою.Ең қауіпті көрші ғұн/р б/ды.Оларға қарсы ақылмен алу стратегиясы пайдаландыБ.з.д.200ж.моды мен хан келісім жасайды,ол б/ша шекара Ұлы Қорған б/ды.Оларға қарсы іс қимыл/р дайындады.Б.з.д.бірінші ғасыр/ң орт.ғұн/р ыдырап кетеді.Хань династиясы билікті орталықтандырады.Осыдан бастап Жібек жолы пайда б/ды.Саяси жүйе кемелденді,аса маңызды реформа/р қабылданды.Мем/т қуаты барынша артты.Идеология/қ жүйе қалыптасты,патша әулеті мектебіне қарапайым адам/р конкурс а/лы алына берді.Жойылудың себебі:әлеу/к қайшылық/ң шексіз шиеленісуі.Б.з.д.141-86жж.Хань У Ди кезінде қытай қоғамы/ң дамуы шарықтады.Жер жерде бас көтеру/р жиеленді.Б.з.д.бірінші ғасырда бірқатар реформа/р жүргізілді.Ең басты мәселе-ірі бюрократия шешілмеді.Б.з.д.32-6жж.Шың Ди императоры кезінде империя әлсіреді.Б.з.д.9ж. билікке Ванг Уанг келеді.Оның кезінде құлдық жойылды,шар/ға жер берілді.Бірақ еш әрекет/р Хань империясын құтқара алмады.Б.з.б.221ж. Шин ппатшасы Иңжін Шианиаңды астана ете отырып,Қытай тарихындағы тұңғыш билік орталыққа шоғырланған бірлікке келген дара биліктегіфеодалдық мемлекет құрды.Шиң патшашалығы билікті орталыққа шоғырландыру үшін бірқатар шаралар жариялады.Басты мазмұндары:Саяси жақтан.1.Теңдессіз жоғары патшалық құқықты орнатты;2.Орталықтан жерлік орынға дейін шен түзіміжәне әкімшілік аппараттарды құрды.3.Бүкіл ел бойынша атқарылатын Шиң патшалығының ережелерін жариялады.Экономикалық жақтан.1.жерге жеке меншік атқарылып,салық алынды;2.ұзындық,сиымдылық,ауырлық өлшемдері бірлікке келді;3.ақша бірлікке келді;4.арбадөңгелектерінің шеңері,арба жолдары бірлікке келді.Мәдениет жақтан.1.жазу бірлікке келтірілді;2.кітаптарды өртеп,ружиа ағымдағыларды тірідей көміп,идеялық тізгіндеу;3.заңды оқуағатуға,мәнсаптыларды ұстазға айналдырды.Жоғарыдағы шаралар билікті бір орталыққа шоғырландырған дара билеушілікті күшейте түсті,феодалдық экономиканың одан ары дамуына тиімділік жасалды,отан шекарасын бастапқы қадамда орнықтыруда,мемлекеттің бірлікке келуін нығайтып дамытуда және Хуашиа ұлтын тұлға еткен Жуңхуа ұлттарын қалыптастыруда маңызды рол атқарды.

5. ҚХР-ң алғашқы жер реформасы (1950-1953).

ҚХР жарияланғанда, Компартияның әлеуметтік-экон даму стратегиясы дайын болған жоқ. Әлеум-экон саясат қалпына келтіру кезеңінде жол-жөнекей қалыптасты. 1950 ж маусымда Компартия Орталық Комитетінің 3-ші пленумында экономикалық саясат мәселелрі талқыланды. Пленумның назары 3 негізгі мәселеде болды:

-аграрлы салада өзгертулер енгізу;

-мемлекеттік және жеке меншік арасындағы қатынасты тұрақтандыру;

-азаматтық соғыс салдарынан туған инфляциямен күрес жүргізу жолдарын табу.

Бірақ, ең алдымен Пленум жер реформасы туралы заң жобасын жайындады. Орталық комитет дайындаған бұл заң жобасы 1950 ж 28-маусымда Орталық Халық Өкіметтік Кеңесімен бекітілді. Заң бойынша помещиктердің жерлері конфискацияланып, жерді жалға беріп отырған кулактардың жерлері реквизицияланды. Ал өз күшімен өңдеуші отбасылар жерлері сол қалпында қалды. Конфискацияланған жер мен мүлік жері аз немесе жерсіз шаруаларға үлестіріліп берілді. Заңның орташа реформаторлық сипаты Қытайдағы бұрынғы реформалардан айырмашалаған көрсетеді, заң ең алдымен ауылдардағы өндірістік белсенділікті көтеруге, халықтық шаруашылықты тұрақтандыруға бағытталды. Сондықтан, заң авторлары ауыл шаруашылық нарықтағы белсенді жұмыс істеуші кулактарды сақтауға тырысты, ауыл қыстақтарындағы реформа сатылап жүруі керек екенін түсінді. Лю Шаоци айтқандай, кулактардың шаруашылықтары колхоздар мен ауылдағы социалистік жүйені құруға тиімді уақыт келгенше жұмыс істейді.

Компартия басшылары бұл заңды жүзеге асыру шарасы бұқаралық саяси кампания болады деп үміттенді. Дегенмен, көп кедергілерге тап болды: шаруалар мұндай өзгенрістерге әлеум-психол/қ жағынан дайын емес болды, бай шаруалар оларға бұрынғыдай қауымдастық-кландық қатынаста тәуелді шаруаларды өз жақтарына тартып отырды. Сондықтан, ауылдағы байлардың қарсылығын басу үшін, қалалардан реформа жүргізуші арнайы бригадалар жіберілді. Жыл сайын бұл бригадаларда 300 мың астам адам жұмыс атқарды. Олардың қатарында кадрлық жұмысшылар, партия белсенділері мен ҰАА командирлері болды. Олардың құзырында өлім жазасы да болды, бұл жағдай бірнеше млн байлардың репрессиясына алып келді. Реформа 3 жыл ішінде жүзеге асып, 1953 ж 300 млн шаруалар жер алып, бұрынғы дәстүрлі «азиаттық» әлеум-экон/қ жүйе барлық ауылдарда жойылды.

Аграрлы реформаны жүргізу а/ш – ң тез қалпына келуіне әсер етті, 1952 жылдың өзінде астық өндіру соғысқа дейінгі деңгейге жетсе, ал техника өндірісі біршама асты. Жер реформасынан көп пайда алғандар – кедей шаруалар және аграрлы өзгеріс белсенділері, жергілікті кадрлық жұмысшылар (олар өзлеріне жердің ең құнарлысын және мүліктің көп бөлігін алып қалды). Кейін, олар Компартияның ауылдардағы наңыз әлеуметтік тірегіне айналды. Ауыл шаруашылығының қалпына келуі бүкіл халық шаруашылығының дамуына алып келді, сауда, онеркәсіп, қаржы, көлік жүйесі қайта жанданды.

АУыл шаруашылығы қалпына келгенмен, раы қарайғы даму болған жоқ, мемлекетті шикізатпен қамтамаыз етуге күші жетпеді. Бұл жердің жетіспеуіне және ауыл шаруашылығы құрылымының баяу дамуына байланысты. Компартиядағы саяси күреске байланысты, Мао Цзедун қарсыластары ауыл шаруашылығын дамытуда «жаңа демократияға» сай, сатылап және жеке меншікті сақтай отырып, яғни ресейдегі «нэпті» реформа моделін үлгі етіп дамытуды қолдаса, Мао Цзедун ауылдарда тез арада революциялық төңкеріс жасау керек деп санады. 1953 ж қазанда Орталық комитет нанға мемлекеттік монополияны орнатып, жеке тұлғаларға астық саудасын жүргізуге тыйым салынды. Қалаларда карточкалық жүйе орнатылды. Келесі жылы мемлекеттік монополия мақта мен май өндірісіне бекітілді. Бұл саясатқа шаруалар қарсы шықты, себебі, енді олар тапсырма бойынша бүкіл табысын мемлекетке өткізуі тиіс болды және мемлекет астықты өз құнынан төмен алып отырды. Ауылдарда қайта кедейшілік орнап, кедей аудандарда аштық болды. Кытай халқының физикалық минималды тұтыну деңгейі бұзылды. Мұндай реформа шаруалардың белсенділігін кемітіп, мемлекеттік көмек сұраушылар қатары өсе берді.

Егер бұрын шаруалар өздеоі тәуелді помещиктерге астық өткізсе, енді өз жерлеріндегі өсірілген астықты мемлекетке өткізуге мәжбүр болды. Демек бұрынға жүйе қайта қалпына келді, енді эксплуататор рөлінде мемлекет болды.