37. Қытай-Франция соғыстарының себеп салдары (1884-1885)

ХІХ ғ.60-ж. Вьетнам ж\е басқа да Үндіқытай елдері ең маңызды аймаққа айналған болатын. Бұл елдермен Франция мем. колониялдық ену жоспарларын қарастырған болған. Францияның Қытайдың солт. Шекарасына қарай жылжуы Им\н қақтығысына алып клген болатын. Француздардың басып кіруіне қарсылық білдірігісі келген Вьетнам Қытайдың «қара ту» отрядынан (жеңілістен кейін тайпин әскерілерінің бөлігі ) көмек сұрады. 1882 жылдың көктемінде Вьетнам армиясы қытайлық «қара ту» отрядымен бірге француз әскеріне соққы берді. Бұл олардың солт\ке жылжуын тоқтатты ж\е уақытша Солт. Вьетнамды жаулап алуды тоқтатты. Осының барлығы Қытай мен Францияның арасындағы соғыс Вьетнам ү. басталуын білдірген болатын. 1883 жылдың жазында Юньань провинциясынан кіргізілген қытайдың бөлігі Вьетнамда болды. Олар Вьетнам әскерін ж\е «қара ту» отрядын Францияға қарсы агрессиясын қолдап отыру керек еді. Сол жылдың тамыз айында француздарға вьетнамдықтарға келісім ұсынған болатын. Осы келісім бойынша Вьетнам ресми түрде Францияның протектораты болып танылды. Бұнда сонымен қатар оның сыртқы саясатын ж\е оның қытаймен қарым-қатынастарын бақылауға құқылы болды. Келісім бойынша Франция әскерлері Тонкинге (Солт. Вьетнам) кіргізілді.Бұл Қытайға деген қарсылықты білдірген болатын ж\е француз-қытай соғысының бастапқы фазасы болды. 1884 жылдың көктемінде француздар қытай-вьетнам әскеріне қарсылық білдірді. Франция соғыста әскери табысқа ие болды, кейіннен Қытай Франция арасында келісім орнатты. Бұл келісім вьетнамды француз колония сына айналды ж\е француз саудасына Юньань мен Гуанси провинциялары ашылды. Франция оңт. Қытай провинцияларына агрессиялық қозғалыстарды жасамайтынын айтты. Екі жақ үш айда жоғарыда айтылған мәселелерді тұрақтандыру керек болды. 1884 жылдары француз эскадрасы Фучжоуда орналасқан қытай эскадрасына шабуыл жасады. Қытайдың 11 кемелерін батырды. Франция оңай жеңіс тапқан болатын. 1885 жылы сәуірде француз-қытай келісімі Тяньцзин қаласында жасалды. Тяньцзин келісімі екі ел арасында әскери қимылды тоқтатуды көздеген.

38. ҚХР-ң ұжымдастыру саясаты

1951 жылдың аяғы мен 1952 жылдың басында ҚКП басшылығы мемлекеттік аппаратта «үшке қарсы тұру» (жемқорлық, сұрапшылдық, бюрократизм), «беске қарсы тұру» (парақорлық, салықты тапсырмауға қарсы тұру, мемлекеттің байлығын жеке меншікке айналдыруға қарсы болу, құрылыс материалдарын кесітуге, мемлекеттің экономикалық ақпараттарды ұрлауға қарсы тұру) науқанын ұйымдастырды.

Мао Цзэдунның партия ішіндегі күресте жеңуі, мемлекеттің «жаңа демократиялық» мүдделерін, билеуші әлеуметтік партия мүдделерінің өзгеруі ҚХР тарихындағы жаңа кезеңнің дамуын білдірді. Мао Цзэдунның «үлкен секіріс» саясатын жүзеге асырудың негізгі мақсаты – аз уақыт ішінде коммунизмге өту болды. Мао Цзэдун 1957 жылдың күзінде ІІІ пленумде экономикалық және қоғамдық дамуды алға қойды. 1958 жылдың басында Mао Цзэдун осындай мәселерді ҚКП-ның жиналысында жүзеге асыру туралы ұсыныс жасады. Он жылдық жоспарды Мао үш жыл ішінде орындауды көздеді. Біз 15 жылда – Англияны, 20 жылда – АҚШ-ты қуып жетуіміз керек, Жапонияның ауыл шаруашылық өндірісімен үш жылда теңесуіміз керек деген еді. Осындай жарқын идеяларды жүзеге асыру үшін Моаға жоғарғы партиялық органдардан санкция керек еді. 1958 жылдың мамыр айында ҚКП ОК-ның VІІІ съезінде ол санкцияны иеленген болатын. Ол Қытайда маоистік коммунизм орнатқан болатын. Жаңа бағдарлама «үш қызыл ту» атауына ие болды. Олар: жаңа генералды сызық, үлкен секіріс, халық коммунасы. 1958 жылы «үш жыл қажымай еңбектенетін болсақ, он мың жыл бақытты өмір сүреміз» деген ұран тастаған болатын. Мао Цзэдун халық коммунасы – социализмнен коммунизмге өтетін универсалды форма деп атаған болатын. Сондықтан да, мұндай коммуналар тек ауылды жермен ғанашектелмей, қалаларда да енгізілді. «Үлкен секіріс» саясатынан кейінгі нәтижелер мемлекет үшін өте қиынға түсті, мемлекет үлкен дағдарыс кезеңінде болған еді. Оның ең басты нәтижесі – ауыл шаруашылығының күрт төмендеуі болып табылды. «Секіріс» кезеңінде мемлекеттің жағдайы он жыл сайын 10%-ға төмендеп отырды, бұл өз кезегінде елдегі аштыққа негіз болып, оның нәтижесінде 10 млн. адам қаза тапты. Жалақы көлемі қалаларда 10%-ға төмендеді. Жалпы, «үлкен секіріс» саясаты Қытайға 70 млн. долларға шығындалды, бұл елдегі ЖІӨ-нің 1\3 бөлігін қамтыды. Ауыл шаруашылығын қалпына келтіру үшін бөлек шаруашылық аймақтарда берілген тапсырмаларды орындауға қорықпай істеп, жеке еңбекті құрметтеуді ұсынған болатын. Бұл мәселені факт негізінде қарастыратын болсақ, бұл коммунизация саясатынан алшақтанып, ауылдарды ұжымдастырудың маңыздылығын атап кетіп, өте ауыр жағдайдағы аудандарды ұжымдастыру реформаларының негізінде жүргізілген еді. «Мәдени революциясы» кезінде Қытайдың өмір сүру жағдайы күрт төмендеп, өте нашар болған еді. «Үлкен секіріс» кезінде Қытай дамыған мемлекеттердің

қатарына қосыла алмай, олардың арасындағы қашықтық ұлғайды. Үлкен дағдарысқа ұшыраған – ол білім беру жүйесі болған еді. Бұның нәтижесінде мектептер, университеттер жабылды. Жалпы алғанда, Қытай «үлкен секіріс» саясатының нәтижесінде ҚКП-ның басшыларының коммунизмге өтетініне үмітін үзген болған және маоистік социализмнің өмірге қажетсіз екенін түсінді. Әлеуметтік-экономикалық реформаларды жүргізу кезіндегі жеткен үлкен жетістіктер, олар яғни ауыл шаруашылығын ұжымдастыру, қалаларда сауда қатынастарын орнату, осының негізінде экономикада жекеменшік секторларының орнатылуы жаңа қоғамдағы Қытайдың негізін өзгертті. Бұл енгізілген өзгешеліктер елдің тоталитарлық жүйеден шығып, елде еркін экономиканың дамуына жол ашқан болатын. Бұл жағдай саяси жүйе мен қоғам арасындағы қайшылықтары тудырды. ҚКП әлі де мемлекеттің «басқарушы және бағыттаушы күш» және мемлекеттегі бірден-бір саяси партиясы болып қала берді. Барлық саяси құрылым сол қалпында саяси механизмнің негізі – партия комитетінің құрамында болды. Басқаша айтқанда, экономикалық және саяси реформалар арасында қашықтық білініп, бұл елде демократиялық қозғалыстардың дамуына негіз болды.