32. Цинь патшалығының Жоңғар хандығын жойып, қазақтармен байланыс орнатуы.

XIX ғ манчжурлар жаулап алу соғыстарын бастады. Батыс Қытай, Орталық Азияның бір бөлігі, мұсылман мен монғол феодалдарының қол астында болды. Мұнда, XVII ғ 40-шы жылдарында Жоңғар атымен белгілі монғол хандығы орналасты. Осы хандық манчжурлардың, Шығыс Азияға қауып төндірді.

Цинь патшалығы жоңғар хандығының қуатын әлсіреткісі келді.Сонымен жоңғарларды олардың одақтастарынан бас тартқызып және князьдермен арақатынасында араздық туғызды.

Қытай мен жоңғар шекараларында күшті гарнизонды бекіністер тұрғызылды. Қытай мен жоңғар арасындағы бұрыннан келе жатқан экономикалық қатынастар толығымен тоқтатылды. Канси жоңғарларға чай, темір өнімдер мен басқа да тауарларды экспорттауға тыйым салды. Сонымен қатар Жоңғариядан тауарларды сатып алудан да бас тартты.

Жоңғар мен манчжур арасындағы әсери қақтығыстар 1689ж басталды. Тек XVIII ғ ғана Цинь империясы жоңғарларға қарсы кесімді шабуыл жасауды бастайды. 1755 ж Жоңғариядағы таққа үміткер Амурсана Қытайға қашып барып, қарсыластарына қарсы күреске көмек сұраған. Богдыхан Цяньлун осы жағдайды пайдаланып қалып, Амурсана өзі апарған Шығысқа әскер жібереді. Сол уақытта Жоңғарияға басқа жақтан тағы бір циньдік әскер кіреді. Осымен Жоңғария құлайды, бірақ та сол кезде оның ішінде қуатты халық көтерілісі басталады, оны басу үшін манчжурлар көп күш жұмсайды. Тек 1758ж Жоңғария толығымен манчжурлардың қол астына өтеді.

1758 ж. Цинь қытайлары Шығыс Түркістандағы қазіргі Синь-Цзянь жерін басып алды. Цинь империясының батыс шекарасы қазақ жерімен шектесті. Қытайлар дүркін-дүркін шабуыл жасап қазақтарға тыным бермеді. Абылай келісімге келу туралы Пекинге адамдар жіберді. Абылайдың қойған талаптарының бәрін қабылдады. Сол жылы қазақ хандары мен Чиң патшалығы ресми байланыс орнатты,. Ол кездегі қазақтар үшін де қытай Чиң патшалығымен тікелей байланыс орнату тарихи қажеттілік еді. Сонымен екі жақтылы мүдделік негізде 1757-1758 жылдары Орта жүз бен Ұлы жүз қазақтары мен Қытай Чиң патшалығы арасында ресми қарым-қатынастар қалыптасты. Сөйтіп, Қытаймен сауда, экономикалық қатынас орнату жолдарын іздестірді. Ол Ресеймен де қарым-қатынас орнатты.

33. Қытай компартиясының құрылуы және оның саяси сипаты.

1920ж Г.Н.Войтинскийдің басшылығымен бір топ владивостоктық коммунистер елдің саяси жағдайын үйрену және прогрессивті қайраткерлерімен байланыс орнату мақсатында Қытайға келеді. Бұлар қытайлық марксизм жақтастарымен тез тіл табысып кете алды. Осының нәтиж елде алғашқы марксистік кружоктар п.б бастады. 1920ж Шанхайда Чэнь Дусюдің жетекшілігімен алғашқы кружок құрылды. Осыдан соң Пекинде (жетекшісі Ли Дачжао), Чаншада (жетекшісі Мао Цзэдун), Гуанчжоу, Ухань, Цзинаньда кружоктар құрылды. Осындай кружоктардан кейінгі КПК көрнекті қайраткерлері шықты. Мысалы, Чжоу Эньлай, Дэн Сяопин, Ли Фучунь, Ли Вэйхань және т.б. Кружоктардың қатысушылары марксистік ілімді үйреніп қана қойған жоқ, с.қ оны кеңінен насихаттай бастады. Олар Маркстің, Энгельстің еңбектерін аудара бастады, «Коммунист» (Гунчандан) журналын шығарды, жұмысшыларға осы идеяны насихаттайтын газеттер, журналдар, брошюралар таратылды, 1-мамыр мерекесінтойлауға талпыныс жасалды. Осының бәрін жүзеге асыруда Коминтерн тек қана теоретикалық, ұйымдастырушылық көмек көрсеткен жоқ, с.қ қаржылай да көмек көрсетілді. Марксистік кружоктардың әлеуметтік құрамында алғаш жұмысшылар болған жоқ, көбіне оқыған жастар болды. Енді олардың алдында партия құру міндеті тұрды. Бұл жолдағы шешуші қадам марксистік кружок өкілдерінің 1921ж 23шілде мен 5 тамыз арал өткен I съезді болды. Съезд заңсыз Шанхайда өтті. Съезде бірқатар пікірталастар орын алды. Чжан Готао басшылығындағы көпшілік қатысушылар боевой, тәртіпті (дисциплинированный) және жақсы ұйымдасқан большевиктік типтегі. Мақсаты – пролетариат диктатурасын орнату болып табылатын партия құру керек деген идеяны ұстанды. Бұл ұстанымды Коминтерннің өкілі Г.Маринг, Коминтерн Исполкомының (атқару комитеті) Қиыр Шығыстық секретариатының уәкілі Никольскийлер қолдады. Ли Ханьцзюнь басшылығындағы азшылық қатысушылар марксистік күштердің әлі толық жнтілмеген, әлсіз екендігін алға тартып, қазірше марксистік идеяны насихаттайтын ұйым құру керек деген ұстанымда болды. Алайда съезд азшылықтың ұсынысын сырып тастап, құрылғалы тұрған партияның бірден бір мақсаты Қытайда пролетариат диктатурасын орнату деп жариялады. Осы съезд нәтиж ҚКП құрылды. Съезд шешімін жүзеге асыру мақсатында коммунистер жұмысшы қозғалысына инициатор және ұйымдастырушы болуға ұмтылды. 1921ж Шанхайда Бүкілқытайлық кәсіподақтар секретариаты құрылып, постепенно жұмысшы қозғ басқарушы орталығы бола бастайды. 1923ж Пекин-Ханькоу темір жол жұмысшыларының көтерілісі болды, және бұл коммун тарапынан басқарылып отырды. Алайда милитарист У Пэйфу көтерілісті басып-жаныштады. Енді коммунистер милитаризмге және империализмге қарсы күресте жеңіске жету ү басқа да ұлттық демократиялық күштермен бірігу керек екенін ұғына бастады. Коминтерннің екінші конгресінде Ленин Шығыс елдеріне антиимпериалистический единый фронт құру концепциясын ұсынды. 1922ж Шанхайда өткен ҚКП екінші съезі өтті. Бұл съезде ҚКП Жарғысы қабылданды, ҚКП Коминтернге кіретіндігін шешті.