20. Цинь патш/ң қолданған «жаңа саясаты» (1901ж).

Ихэтуандар көтерілісі басылғаннан кейін қытайлық державаның жартылай отарлық мәртебесі нығайды. Батыс державалар елдің ішкі істеріне араласа бастады. Англия Қыт/ң оңт/не сонд/ақ Янцзы орта ағысының провинцияларына енді. Жапония Янцзы төменгі ағысындағы провинцияларды, Франция оңт пров/р/ға, Германия Шаньдуньді бақылауға алады. Ал Ресей Маньчжурияда өз бақылауын орнатады.

Қираған жағдайды қалпына келтіру мақс/да 1900ж тамызда реформаны жүргізу тур императорлық бұйрық жаңартылады. 1901ж қаңт Сианда «жаңа саясат» атты реформасы жарияланған эдикт баспаға шығарылады. Реформаны бақылайтын тез арада үкіметтік комитет құрылады.

Негізгі мәні: 1) XIX ғ 60-90ж/ғы жүргізілген реформамен салыстырғанда радикалды қайта жаңару үрдісін жүргізу; 2) Үкіметтің сауда‑кәсіпкерлік буынға қатынасын өзгерту. Жаңа саясат әрт салада жүргізілді.

Экономикада. 1903ж Сарай бұйрығымен сауда министрлігі құрылады. Таурудалық істер ретке келтіріледі, бұрынғы кейбір аудандардағы табиғи ресурстарды пайдалануға салынған тыйым жойылады. Провинциялық орталықтарда, кейбір едәуір дамыған қалаларда сауда‑өнеркәсіптік палаталар, әрт акционерлік қоғам ж/е сауда одақтар құруға рұқсат берді.

Саяси өзгерістер: Мем/к құрылым реформалары үлкен мәнге ие б/ы. Олар мем/к басқару формасын батыстық үлгіге жақындауына тырысты. Әрт елдерге байланысты істермен айналысқан архаикалық Басқарудың орнына СІМ құрылады. Сонд‑ақ ІІМ құрылады.

Әскери істе: Әскери реформаларға үлкен мән берілді. Офицерлік корпус жүйесі жойылады, атағанда ауырлықты көтеру мен садақтан ату емтиханы жойылады. Оның орнына әскери жоғары оқу орындарының жаңа үлгілері қалыптасады.

«Жаңа саясаттың ортақ қорытындысы – кәсіпкерлік, айм/қ элитаның ұстанымдары нығайды. Олардың ең басты мақсаты – орталықты әлсірету, яғни олардың «Жоғарғы бірлік» пен мем/ң тәуелсіздігіне қатысты міндеттерін орындауға қабілетсіз етіп, билікті өзінің тиімді етіп бөліп алу.

21.Қытайдағы 4‑мамыр жастар қозғалысынның тарихи рөлі

"4 мамыр" козғалысы Қытайдағы ең ірі және ең күшті анти-империалистік қозғалыс болды. Онымен санасуға мәжбүр болған Париждегі Қытай үкіметінің ресми өкілдері Версаль-Вашингтон шартына қол қоюдан бас тартты.

Қозғалыстың қорытындысында басқарушыларға кейбір ымыраға келуге тура келді. Олар:

• Кейбір жапондық сановниктер жұмыстан босатылды;

• Париждегі бейбітшілік келісіміне Қытай делигациясы қол қоймады;

• Қозғалысықа қатысушыларды бостандыққа жіберді.

«4-мамыр» қозғалысында алдыңғы қатардағы интеллигенцияның маңызы зор болды. Олар феодалдық идеологияға қарсы шықты, конфуцийшілдік догманың қоныстануына, ескі оқу жүйесіне қарсы шықты, реалистикалық, халыққа түсінікті әдебиет және өнерге «жаңа мәдениетті» жақтады. Қозғалыс кезінде қытайлық әдебиетшілер, журналистер атақты жазушы Лу Син сияқты өз шығармаларын халыққа түсінікті, ауызекі тілде жазды. Себебі ол кезде кітаптар, шығармалар және мақалалар археизм тілінде, халыққа ұғынықсыз ескі тілде жазылған болатын.

Ресейдегі социалдық революцияның жеңісінен кейін, кейбір революциялық-демократтық интеллигенцияның өкілдері Ли Да-Чжаоның артынан марксистік іліммен таныса бастады.

«4-мамыр» қозғалысының нәтижесінде Қытай халқының жұмысшы табы саяси күрестерде белсенділігін көрсеткендігі байқалды. Бұл ғылыми социолизмге ұмтылыс болды. 1919-1920 жж Қытайда марксизм және ленинизм идеяларымен Советтік Ресей тәжірибелері кең тарады.

«Коммунистік партияның манифестінің» кейбір аудармалары, К.Маркс пен Ф.Энгельстің, В.И.Лениннің шығармалары жарық көрді. «4-мамыр» қозғалысының қатысушыларының арасынан бұл кезде марксистік-лениндік ілімді жақтаушылар біліне бастады.

Коммунистік Интернационал Қытайдағы саяси жағдайдың шиеленіскенін ескеріп, гоминьданшылар мен коммунистерді біркелкі ұлттық майдан шебін құруға шақырды. Бұл мәселені іске асыру үшін, 1924 жылдың қаңтарында Кантонда Гоминдан партиясының I съезі шақырылды. Съезд гоминьданшылар мен коммунистер арасындағы біркелкі майдан келісімі жөніндегі шешімге келісіп, Сунь Ятсен "халықтың үш кағидасын" жаңартты. Ол Съездің қорытындысы:

• Ресеймен ынтымақтасу;

• ҚКП одақтасу;

• Жұмысшыларды қолдау.

ал 16-тамызда барлық қоғамның 12 мүшелері Пекинге келді. Бұл жерде Таожаньтин паркінің бір павильонында төрт ұйымның өкілдерімен конференция өткізілді. Олар:

• Жас Қытай қауымдастығы (Шаонянь Чжунго Сюэхуэй),

• Білім игеру үшін құрылған жастардың өзара көмек Одағы (Циннянь гунду хуцзутуань),

• «Таң сәрі» қоғамы (Шугуаншэ)

• «Гуманизм» қауымдастығы (Жэньдаошэ).

«4-мамыр» қозғалысы жастардың патриоттық, антиимпериалдық шерудің шегінен шығып кетті. Қозғалыс ұлттық және экономикалық тәуелсіздік үшін қүресте қала тұрғындарының, соның ішінде жас пролетариаттың бірігуі нәтижесінде антифеодалдық, демократиялық қытай қоғамының қайта құрылуы үшін маңызды этап болып саналды.

Шаньдундегі Германдық иеліктерді Жапонияға берілу құқығы жайлы Версаль бейбітшілік келісімі Қытай халқының наразылығын туғызды. Олар Еуропаға тылдық жұмыс үшін өздерінің адамдарын жіберу арқылы Қытай да қатысқан соғыстың нәтижесі басқаша болады деп болжамдаған. Бұл наразылықтар «4-мамыр» қозғалысында көрініс тапты. Бұл күні 1919 жылы студенттер Жапонияның талаптарын қабылдамауы жайлы ұрандармен қозғалысқа шықты.

«4-мамыр» қозғалысында алдыңғы қатардағы интеллигенцияның маңызы зор болды. Олар феодалдық идеологияға қарсы шықты, конфуциандық догмаға қоныстануына, ескі оқу жүйесіне қарсы шықты да, шынайы, халыққа түсінікті әдебиет және өнерді қалыптастырды, «Жаңа мәдениетті» жақтады. Қозғалыс кезінде Қытай әдебиетшілері, журналистері атақты жазушы Лу Синнің шығармалары сияқты халыққа түсінікті, ауызекі тілде жазды. Әдебиеттер, мақалалар, кітаптар, шығармалар археизм тілінде емес, жаңа «байхуа» жазба тілінде жазылатын болды.

Ресейдегі социалдық революцияның жеңісінен кейін, кейбір революциялық-демократтық интеллигенцияның өкілдері Ли Да-Чжаоның артынан марксистік іліммен таныса бастады.

«4-мамыр» қозғалысының нәтижесінде Қытай халқының жұмысшы табы саяси күрестерде белсенділігін көрсеткендігі байқалды. Бұл ғылыми социолизмге ұмтылыс болды. 1919-1920 жж Қытайда марксизм және ленинизм идеяларымен Советтік Ресей тәжірибелері кең тарады.

«Коммунистік партияның манифестінің» кейбір аудармалары, К.Маркс пен Ф.Энгельстің, В.И.Лениннің шығармалары жарық көрді. «4-мамыр» қозғалысының қатысушыларының арасынан бұл кезде марксистік-лениндік ілімді жақтаушылар біліне бастады.

Бірінші реакциондық ішкі саясатқа, қытайлық милитаристік басқарушыларға қарсы ірі жалпы ұлттық қозғалыс 1919жылы болған «4-мамыр» қозғалысы болды.

Тарихта «4-мамыр» қозғалысы патриотизм сезімінің дамуы мен ұлттық сананың оянуының көрінісі ретінде сақталды.