9.Ұлттық қорды қр бюджет жүйесіне енгізудің себептерін атаңыз

Үкіметтің Ұлттық банктегі шотында шоғырландырылатын, қаржылық активтер түріндегі, сондай-ақ материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге мүлік түріндегі мемлекет активтері Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры бо- лып табылады. Ұлттық қор мемлекеттің қорланымдарын қалыптастыру, сонымен бірге әлемдік бағалардың жағдаятына республикалық және жергілікті бюджеттердің тәуелділігін төмендету мақсатында жасалынады. Ол мемлекеттің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз етуге, қаржылық активтерді және материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге мүліктерді жинақтауға, экономиканың мұнай секторына тәуелділігін және қолайсыз сыртқы факторлардың ықпалын төмендетуге арналған. Ұлттық қор жинақтау және тұрақтандыру функцияларын жүзеге асырады . 2000 жылдың 23- маусымында ҚР Ұлттық Қоры туралы ҚР Президентінің жарлығымен Ұлттық Қор құрылды. Нарықтық қатынастардың дамуы және тәуелсіз Қазақстанның құрылуы бюджет жүйесінің құрылымында ҚР-ң Ұлттық қоры сияқты элемментті құру қажеттілігін көрсетті. Тұрақтандыру қорлары болашақ ұрпақтың қорлары, егеменді байлықтың қорлары басқа да мемлекетте әрекет етеді. Бұл мемлекеттерде бюджеттік түсімдердің басым бөлігі табиғи ресурстарды экспорттаудан түсетін түсімдер есебінен құралады және олар жағымсыз жағдай орын алатын шығындарды қаржыландыру үшін арналады. Қазақстанда Ұлттық қорды құру кезінде Норвегия, Канада, Персид жағалауындағы елдердің тәжірибесі қолданылды. Болашақ ұрпақтың қорлары экономиканы тұрақты даму мақсатында құрылатын және қолданылатын арнайы мемлекеттік қор. Қор келесі қызметтерді атқарады:

• Прогрессивті салық және жұмыссыздық бойынша жәрдемақы;

• Мемлекеттік қаржыға қосымша тұрақтылықты қамтамасыз ете алады;

• Болашақ кезеңдердегі бюджеттік шығындардың төмендеуін қам ететін инвест-қ бағдараламаларды қаржыландыру-ң көзі бола алады.

Мұндай қорларды құрудың жағымды кезеңдері және себептері мыналар:

• Бағалардың жағдайы және республткалық бюджет шығындарына тәуелді табиғи ресурстардың секторынан республикалық бюджетке түсетін түсімдер арасындағы корркляцияны азайту;

• Бағалардың жағымсыз жағдайында мем-ң қаржылық міндеттемелерін сақтау үшін жағымды жағдай кезеңінде қаражатты жинау;

• Болашақ ұрпақтың қажеттіліктерін қамтамасыз ету үшін толтырылмайтын табиғи ресурстарды сатудан түскен қаражатты жинау;

• Валютаның шектен тыс келуі нәтижесінде монетарлық параметрлерге шектен тыс қысым жассаудың алдын алу мақсатында ақша массасын тазарту;

Ұлттық қордың мақсаты-песпубликалық бюджеттің әлемдік бағалардың жағдайына қатысты тәуелділігін төмпндету болып табылады, яғни тұрақтандыру қызметін атқарады.

10.Ұлттық қордың экономикалық мәнін ашыңыз және оның бюджеттен тыс қорлардан айырмашылығын көрсетіңіз?

Үкіметтің Ұлттық банктегі шотында шоғырландырылатын, қаржылық активтер түріндегі, сондай-ақ материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге мүлік түріндегі мемлекет активтері Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры бо- лып табылады. Ұлттық қор мемлекеттің қорланымдарын қалыптастыру, сонымен бірге әлемдік бағалардың жағдаятына республикалық және жергілікті бюджеттердің тәуелділігін төмендету мақсатында жасалынады. Ол мемлекеттің тұрақты әлеуметтік-экономикалық дамуын қамтамасыз етуге, қаржылық активтерді және материалдық емес активтерді қоспағанда, өзге мүліктерді жинақтауға, экономиканың мұнай секторына тәуелділігін және қолайсыз сыртқы факторлардың ықпалын төмендетуге арналған. Ұлттық қор жинақтау және тұрақтандыру функцияларын жүзеге асырады.Ұлттық қорға жіберілетін бюджеттік түсімдер Ұлттық қорды қалыптастыру көздері болып табылады. Бұл түсімдер:

• 1) мұнай секторы ұйымдарының тура салықтарынан (жергілікті бюджеттерге есептелетін салықтарды қоспағанда) тұрады, оларға: корпоративтік табыс салығы, үстеме пайда салығы;бонустар, пайдалы қазбаларды өндіру салығы; өнімді бөлу бойынша үлестер; экспортқа рента салығы және өнімді бөлу туралы келісімшарт бойынша қызметті жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушының қосымша төлемі жатады;

• 2) мұнай секторы ұйымдары жүзеге асыратын операциялардан түсетін басқа түсімдерден (жергілікті бюджеттерге есептелетін түсімдерді қоспағанда), соның ішінде мұнайлық келісімшарттар талаптарының бұзылғаны үшін түсетін түсімдерден (жергілікті бюджеттерге есептелетін түсімдерді қоспағанда);

• 3) республикалық меншіктегі және тау-кен өндіру мен өңдеу салаларына жататын мемлекеттік мүлікті жекешелендіруден түсетін түсімдерден;

• 4) ауыл шаруашылығы арналымындағы жер учаскелерін сатудан түсетін түсімдерден тұрады.

Ұлттық қордың қаражаттары:

• 1) Ұлттық қордан түсетін республикалық бюджетке кепілденілген трансферт түрінде;

• 2) Қазақстан Республикасының Президенті айқындайтын мақсаттарға Ұлттық қордан республикалық бюджетке берілетін нысаналы трансферттер түрінде;

3) Ұлттық қорды басқаруға және жыл сайын аудит өткізуге байланысты шығыстарды жабуға жұмсалады.

ҚР Ұлттық қоры екі функция атқарады:

1. республикалық бюджеттің әлемдік бағалар коньюктурасына әсерін төмендетуді жүзеге асыратын тұрақтандыру функциясын;

2. болашақ ұрпаққа жинақ ақша қалыптастыру арқылы жүзеге асырылатын жинақтау функциясы.

Бюджеттен тыс қорлар мемлекет қаржысы жүйесінің маңызды буыны; мемлекеттің катаң белгілі бір максаттарға пайдаланатын және заң жүзінде қалыптасуының бекітілген көздері бар ақшалай ресурстардың жиынтығы. Экономикалық категория ретінде бюджеттен тыс қорлар бірқатар қоғамдық қажеттіліктерді қаржыландыру үшін мемлекеттарапынан қаржылық ресурстарды қайта бөлу және пайдалану жөніндегі қатынастар болып табылады.  Бюджеттен тыс қорлардың болуы олардың қарауында шоғырландырылған мақсатты қаражаттарды жедел басқарып, ұйымдастыруға мүмкіндік бередіҚазақстанда мемлекеттік бюджеттен тыс қорлар 1998 жылдан бастап мемлекеттін қаржылық ресурстарын орталықтандыру саясатын жүргізуге байланысты максатқа сәйкес емес деп танылды: қорлардың қаражаттары Республикалық бюджетке шоғырландырылды. Алайда әлемдік практика қоғам тарапынан қаражаттардың жұмсалуына бақылауды қамтамасыз еткенде мемлекеттің қаржылық ресурстарын оперативті басқару мақсатымен оларды дербес қалыптастыруды орталықсыздандырудың және пайдаланудың тиімділігін растайды. Сондықтан болып жатқан әлеуметтік-экономикалық үдерістерге: зейнетақы жүйесін реформалауға (Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры, 1998 жыл), Индустриялық-инновациялық даму стратегиясын орындауға (Қазақстандық инвестициялық қор, Ұлттық инновациялық қор, 2003 жыл), мұнайлық табыстарды қордалау қажеттігіне (Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры, 2001 жыл), әлеуметтік сактандыру жүйесін ендіруге (Әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік қоры, 2005 жыл), шағын бизнесті дамытуға (Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры, 1997 жыл) байланысты бюджеттен тыс қорлар қайтадан бірте-бірте калпына келе бастады.