47.Бюджет шығындары лимитін есептеуде қандай факторлар ескеріледі?

Бюджет жүйесінің маңызды қағидаларының бірін бюджет балансы, яғни бюджеттің дефицит немесе профицит жағдайын ұшырамау қағидасы теңдік қағидасы құрайды. Бұл дегеніміз бюджетке келіп түсетін кірістер шығыстардың көрсеткішіне тең болуы. Бұл бюджет түсімдері деп отырған тек қана кірістер емес сонымен қатар займдық қаражаттар есебі де бюджет кірістерін құрайды. Бюджет дефицитін егер ол шығыстардың кірістерден асып кетуін білдірсе бюджет деп есептеуге болмайды, тұрақты емес бюджет яғни дұрыс есептелмеген бюджетті тең қалыпты бюджет деп есептеуге болмайды. Себебі, ол дұрыс жоспарланып, есептелмеген.

Ал бюджеттің профициті кірістердің шығыстардан көп болуы өзінің соңында жағымсыз факторларға әкеп соғады. Бұл бюджет профицитінің салдары бюджет қаражаттарының пайдалыну көрсеткішінің тиімділігінің төмендеуі, бұл өз кезегінде экономикаға теріс әсерін береді. Сол үшін бюджет теңдей дәрежеде жоспарланып, білікті мамандардың көмегімен жасалынуы керек.

Тең балансталған бюджет жүйесін жоспарлау үшін мынадай шаралар қолданылады:

• Бюджет шығындарын лимиттеу, яғни әр түрлі бюджеттік кәсіпорындарға әр түрлі шығыстар жоспарланады

• Бюджет табыстарын әр түрлі бюджеттік кәсіпорындар бойынша әр түрлі етіп бөлу

• Бюджет табыстарын жоғарылату үшін әр түрлі іс шаралар

• Бюджет аралық қатынастар шеңберінде бюджеттік реттеуді модернизациялау

• Экономикада және әлеуметтік салада болашақта үлкеен табыс әкелетін кәсіпорындарға бюджет шығындарын жоспарлау

• Шығыстар қағидасын сақтау: яғни қоғам пайдасына табыс алып келмейтін шығындардан бас тарту

• Қаржы нарығынан болашақта сенімді және тиімді ақша қаражаттарын тарту

Осы жердегі бюджет шығындарын лимиттеу шарасында, мынадай факторлар ескеріледі: мемлекеттік бюджеттен болашақта үлкен пайда алып келмейтін, яғни болашағы жоқ өндіріс саласына ақша қаражаттарын жұмсамау; экономикада кризис жағдайында бюджет шығыстарын қысқарта тұру; елде соғыс, табиғи апаттар орын алған кезде өнеркәсіп салаларына шығыстарды қысқарта тұру; мемлекеттік сектордағы жемқорлықты қысқарту; салық саясатының дұрыс жүргізілмеуі бойынша бюджет шығындарын тоқтата тұру.

48. Бюджеттік бағдарламалардың сапасы мен құрамына қандай талаптар қойылады?.

2008 жылғы 4 желтоқсандағы № 95-IV ҚР Бюджеттік кодексінің 32-бабына сәйкес:

1. Бюджеттік бағдарлама мемлекеттік органның стратегиялық жоспарында айқындалған стратегиялық бағыттармен, мақсаттармен, міндеттермен, нәтиже көрсеткіштерімен өзара байланысты, нәтиже көрсеткіштері мен бюджет шығынын қаржыландыру көлемі бар бюджет шығынының бағытын айқындайды.

2. Бюджеттік бағдарламалар бюджеттік бағдарламалардың әкімгерлерімен әзірленеді және мемлекеттік органның стратегиялық жоспарының қрамында бекітіледі.

3. Бюджеттік бағдарламалар стратегиялық жоспарда тұжырымдалған мақсаттар мен міндеттерді шешу үшін қажеттілік пен жеткіліктілік қағидаты негізінде әзірленеді.

4. Бюджеттік бағдарламалар бюджеттік бағдарламалар әкімгерлерінің өз мазмұны бойынша ұқсас мемлекеттік функциялары, құзыреттері және мемлекеттік қызмет көрсетулер мен қызмет ету бағыттары бойынша топтастырылған болуы тиіс.

5. Бюджеттік бағдарламада оның жүзеге асырылуын бағалау үшін тікелей және ақырғы нәтижелерінің шамалары, сондай-ақ бюджеттік бағдарламада сапа мен тиімділік көрсеткіштері болуы тиіс.

Сапа көрсеткіштері көрсетілетін мемлекеттік қызметтің оны алушылардың үміті мен мемлекеттік қызмет көрсету стандартына сәйкестігі дәрежесін көрсетеді. Тиімділік көрсеткіштері бекітілген бюджеттік қаражат көлемін пайдалана отырып тікелей ең жақсы нәтижеге қол жеткізілгенін немесе аз бюджеттік қаражатты пайдаланумен тікелей нәтижеге қол жеткізілгенін көрсетеді.

1. Бюджеттік бағдарлама бюджеттік қаражаттардың шығын бағыттарын нақтылайтын қосалқы бағыттарға бөлінуі ықтимал, бюджеттік қосалқы бағдарламаларға бюджеттік бағдарламаға арналған нәтиже көрсеткіштерін қолдануға болады деген шартпен.

2. Бюджеттік бағдарламаларды (қосалқы бағдарламаларды) әзірлеу тәртібін және олардың мазмұнына талаптарды мемлекеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті орган айқындайды.

Мемлекеттiк бағдарламаларға қойылатын  негiзгi талаптар:

 -Мемлекеттiк бағдарламалар Қазақстан Республикасының Конституциясына , Қазақстан Республикасының заң актiлерiне, Қазақстан Республикасы Президентiнiң, Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң актiлерiне сәйкес және Қазақстан Республикасы Президентiнiң тапсырмасы бойынша әзiрленедi.  -Мемлекеттiк бағдарламаларды әзiрлеу жалпыұлттық сипаттағы неғұрлым маңызды мiндеттердi шешуге және мемлекеттiң қорғаныс қабiлетiн, құқық тәртiбiн, заңдылығын және қауiпсiздiгiн қамтамасыз етуге бағытталған салааралық сипаты бар мәселелер бойынша жүзеге асырылады.   -Мемлекеттiк бағдарламаларды Қазақстан Республикасының мемлекеттiк органдары немесе Қазақстан Республикасының Үкiметi жанындағы консультативтiк-кеңесшi органдар әзiрлейдi.   -Мемлекеттiк бағдарламалар орта мерзiмдi (кемiнде 3 жыл) немесе орта мерзiмдi үш жылдық кезеңдердi мiндеттi түрде бөле отырып, 3 жылдан астам ұзақ мерзiмдi кезеңге әзiрленедi.   -Ұзақ мерзiмдi мемлекеттiк бағдарламаларды iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспары тиiстi орта мерзiмдi кезеңдерге арнап жасалады.        Мемлекеттiк бағдарламалар мынадай негiзгi белгiлерге ие болуға тиiс:        1) мемлекеттiк бағдарламаның нақты мақсаттарын, оны iске асыру жолдары мен тетiктерiн айқындаудың нақтылығы;        2) бағдарламалық iс-шаралар мен тапсырмалардың атаулылығы, оларды iске асыру мерзiмдерiнiң нақты айқындалуы және дәйектiлiгi, орындаушылар қызметiнiң бағдарламалық мақсаттарға қол жеткiзуге қатаң бағдар ұстануы;       3) басқа бағдарламалармен келiсушiлiкке қол жеткiзу;       4) қаржы, еңбек және техникалық ресурстардың және оларды қамтамасыз ету көздерiнiң теңгерiмдiлiгi.       Мынадай:        1) негiзгi макроэкономикалық көрсеткiштерге проценттiк арақатынаспен берiлген шығыстар көлемiн регламенттейтiн;       2) тиiстi қаржы жылына арналған республикалық және жергiлiктi бюджеттер қабылданғаннан кейiн олардың кiрiстерiн кемiтуге және (немесе) шығыстарын ұлғайтуға әкеп соғатын;       3) Республикалық бюджет комиссиясының қаржыландыру көздерi мен мерзiмдерi бөлiнiсiнде қаржыландыру көлемi бойынша оң қорытындысы жоқ;        4) қолданыстағы бағдарламалардың мақсаттары мен мiндеттерiн, сондай-ақ осы бағдарламаларды iске асыру жөнiндегi iс-шараларды қайталайтын;        5) жекелеген саланың немесе нақты өңiрдiң (қаланың, аумақтың) проблемаларын шешуге бағытталған;        6) осы Ережелердiң 6 және 9-тармақтарында белгiленген талаптар сақталмаған кезде мемлекеттiк бағдарламаларды бекiтуге жол берiлмейдi.