34.Мемлекеттің несиелеудің артықшылықтары мен кемшіліктерін әлемдік тәжірибеге салыстырмалы талдау негізінде swot әдісінде ұсыныңыздар?

Мемлекеттік несие-бос ақша қаражаттарын мем/к билік органдарының қарамағына жұмылдырып және оны мемлекеттік шығындардың қаржыландыру барысында мемлекет пен заңды және жеке тұлғалар арасында туындайтын қатынастар.

Мемлкеттік несие- кейде қарыз алушы,кейде қарыз беруші болып табылады.Яғни,несиелік қатынастар жиынтығы б.т.Бюджет тапшылығы болып,оны қаржыландыру мақсатында мемлкеттің бағалы қағаздары шығарылып халыққа не кәсіпорындарға сатылса,онда мемлекет қарыз алушы болады.Ал мем/т бюджеттен экономиканы дамытуға және әлеуметтік мәселеге байланысты несие берсе,онда ол қарыз беруші ретінде саналады.Мемлекет келесідей рөл атқара алады:

1-ден,несие беруші

2-ден,несие алушы

3-ден,кепіл бола алады.

Мемлекеттік несиенің ерекшелігі: қарызға берілген қаражаттардың қайтарымдылығында ,мерзімділігінде және ақыллығында.Бірақ,бұл қатынастарды банк несиесімен шатастыруға болмайды.

Зерттеудің теориялық және әдістемелік негізі бұл SWOT-талдау әдісі. SWOT – талдау (күшті және әлсіз жақтары, мүмкіндіктер мен қауіп-қатер) бүгінгі күнмен түсінуге негізделіп жүргізіледі.

Мемлекеттік несиенің негізгі формасы -мемлекеттік займдар, сонымен қатар қысқа мерзімді қазыналық міндеттемелер, тұрғындардың жинақ кассасындағы салымдар болып табылады. Қысқа мерзімді қазыналық міндеттемелер (вексельдер және де басқа несиелік міндеттемелер) ресми түрде бюджеттегі уақытша кассалық үлесті жабу үшін шығарылады, бірақ іс жүзінде – бюджет тапшылығына байланысты шығарылады. Қазақстанда 1994 жылдың сәуір айынан бастап қазыналық вексельдер аукционы үнемі өткізіліп тұрады.

Олай болса, салыстырмалы талдау негізінде SWOT әдісінде ұсынайық:

Күшті жағы(S):

-Мемлекеттік несие арқылы қайтарымдылық негізінде мемлекеттік шығындарды қаржыландыру үшін ақшалай қаражат шоғырландырылады.

-Мемлекеттік несиенің  мемлекеттік қарызды басқара алады. (конверсия, консолидация, унификация, қайта қаржыландыру)

-Бұл қатынастарда мемлекет несиегердің де, қарыз алушының да, гаранттың да рөлінде көрінуі мүмкін.

-Қарызға берілген қаражаттардың қайтарымдылығында, мерзімділігінде және ақылығында.

-Халықаралық несиеде қатынастарға бір жағынан, үкімет, биліктің жергілікті органдарды, екінші жағынан басқа мемлекеттердің үкіметтері, банктері, компаниялары, сондай-ақ халықаралық қаржы-банк үйымдары араласады. Кредит беруші тарап мемлекет-донор немесе ұйым-донор, ал кредит алушы ел реципиент-ел деп аталады.

Әлсіз жағы(W)

-Қарыз шарттары орындалмаған жағдайда үкімет отандық қарызгердің уақыты келген міндеттемелері бойынша қарызгердің мүлікінең немесе басқа активтерінең бюджет қаражаттары есебінен қарыздың сомасын төлейді.

Мүмкіндіктер(O)

-Заңды және жеке тұлғаларға мемлекеттік (қазынашылық) ссудаларды ұсыну.  Ол кәсіпорындар мен ұйымдарға қаржылық дағдарыс жағдайында беріледі

-Бірінші кезекте мемлекет несиелік пайыздың мөлшеріне ықпал жасай отырып, ақша ағымдарын реттейді: несие капиталының рыногында қаржыгер бола отырып, ол бұл капиталға деген сұранымды арттырады, мұның нәтижесінде несие капиталының нормасы артады.

1) мемлекеттік несие  жолымен жұмылдырылатын қаражаттар әр түрлі қажеттіліктерді — өндірістік, өндірістік емес, сол сияқты стратегиялық, оперативтік қажеттіліктерді қаржыландыруға бағытталатын мемлекеттің қаржы ресурстары ретінде қаралады; 2)    алынған және берілген кредиттер үшін есеп айрысулар, олар үшін пайыздар төлеу бюджеттердің – үкіметтің қарыз алулары кезінде орталық немесе биліктің жергілікті органдарының қарыз алулары кезінде жергілікті бюджеттердің қаражаттары есебінен жүргізіледі. Бюджет кірістерінің негізі және тұрақты бөлігін салықтық түсімдер құрайтындықтан қарыздар арқылы жұмылдырылатың қаражаттар «антиципацияландырылған салықтар”, яғни мерзімінен бұрын өндіріп алынған салықтар деп салынады.

-Мемлекеттік несиенің нысандары кезінде – мемлекеттік банктердің депозиттік ресурстарының қалдықтарын пайдалану мемлекеттік шығындарды қаржыландыру барысында қолданылады. 

-Мемлекеттік орталық эмиссиялық банкінен  қаражаттарды тарта алады.

-Мемлекеттік несие жинақ ақшаны ұйымдастыра алады

-Халықтың, шаруашылық жүргізуші субъектлер арасында орналастырылатын мемлекеттік қарыздардың облигацияларын шығару, мемлекеттік бағалы қағаздардың басқада түрлерін (қазынашылық міндеттемелерді, қазынашылық бондарды, сертификаттарды) шығару арқылы қол жеткізуге болады

Қауіптер(T)

-Мемлекеттік орталық эмиссиялық банкінен  қаражаттарды тарту болып табылады.  Осының нәтижесінде  айналыстағы ақша массасы құнсызданады.

35.Мемлекеттік қарыз бюджет жүйесіне қалай әсер етеді? Қазақстан Республикасы Үкіметінің және жергілікті атқарушы органдардың қарыз алуы, мемлекет кепілдік берген қарыз алу Қазақстан Республикасының бюджет заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қарыз алуы "Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес жүзеге асырылады.Қазақстан Республикасы Үкіметінің, жергілікті атқарушы органдардың және Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қарыз алуы мемлекеттік қарыз алу болып табылады.Мемлекеттік емес қарыз алуды Қазақстан Республикасының резиденттері кез келген мөлшерде, кез келген валютада және кез келген нысанда Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген шектеулерді ескере отырып, өз бетінше жүзеге асырады. Мемлекеттік емес қарыздарды заңды тұлғалар мемлекеттік кепілдікпен және мемлекет кепілгерлігімен тарта алады. Жедел басқару құқығында мүлкі бар заңды тұлғаларға мемлекеттік емес қарыз алуды жүзеге асыруға тыйым салынады. Мемлекеттік қарыздар қарыз алушыға қатысты алғанда:       1) Қазақстан Республикасы Үкіметінің қарыздары;       2) Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің қарыздары;       3) жергілікті атқарушы органдардың қарыздары болып бөлінеді.       2. Несие капиталының нарықтарына қарай мемлекеттік қарыздар:       1) мемлекеттік сыртқы қарыздар;       2) мемлекеттік ішкі қарыздар болып бөлінеді.       3. Қарыз алу нысаны бойынша мемлекеттік қарыздар:       1) мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар шығару;       2) қарыз шарттарын жасасу болып бөлінеді.       4. Мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар қолданылу мерзімі бойынша:       1) 1 жылға дейінгі айналыс мерзімімен қысқа мерзімді;       2) 1 жылдан 5 жылға дейінгі айналыс мерзімімен орта мерзімді;       3) 5 жылдан артық айналыс мерзімімен ұзақ мерзімді болып бөлінеді.       5. Мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар шығару мақсаттары бойынша:       1) бюджет тапшылығын қаржыландыру мақсатында шығарылатын;       2) борыштық құралдардың ішкі нарығын дамытуға жәрдемдесу мақсатында шығарылатын болып бөлінеді.       Мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар құжаттамалық және құжаттамалық емес нысанда шығарылуы мүмкін. Мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар ұсынушыға арналып құжаттамалық нысанда ғана шығарылуы мүмкін. Мемлекеттік эмиссиялық бағалы қағаздар нақты және дисконттық құны бойынша сыйақының тіркелген және тіркелмеген (құбылмалы) ставкасымен шығарылуы мүмкін.