27.Бюджеттік жоспарлау және болжаудың қажеттілігін дәлдеңіз?

Бюджеттік жоспарлаудың экономикалық мағанасы барлық қаржылық жүйенің әр түрлі буындары арасында қоғамдық өнім құны мен ұлттық табысты орталықтандырылған түрде бөлісу мен қайта бөлісу бойынша мәнерленеді әр деңгейдегі бюджеттерді жасау мен атқару процесінде көрінеді. Бюджеттік жоспарлаудың негізі болып елдің мемлекеттік әлеуметті- экономикалық даму бағдарламасы табылады.

Бюджеттік жоспарлау, яғни бюджетті құру мен атқаруына байланысты жоспарлау, барлық халық шаруашылығын жоспарлаудың органикалық бөлшегі болады. Сонымен қатар , қаржы ресурстарын басқарудағы бюджеттік жоспарлаудың ролі өте зор, себебі ол тек қана бюджеттің кірісі мен шығындарының жоспарын құруы және оларды атқаруы, яғни төлемдер бойынша міндеттермелерді тағайындау мен бюджеттік қаржыландыру көлемін анықтаумен шектелмейді. Бюджеттің басқа қаржы жоспарлар ішінде алатын ерекше ахуалы бюджеттік жоспарлауға жалпы мемлекеттік мән береді. Ол мемлекеттік басқаруды реформалау мен биліктік өкілеттілікті орталықсыздандырудың барлық бюджеттік процеске қатысушылар арсындағы қаржылық және бюджетаралық қатынастарды жетілдіру байланысында және мемлекеттік шығындарды, олардың формалары мен қаржыландыру әдістерін ұтымдылауда білінеді.

Бюджеттік жоспарлау процесінде келесі негізгі мақсаттар шешіледі:

- орталықтандырылған және орталықтандырылмаған қаржылық жоспар арасындағы қаржылық қатынастарды анықтау;

- бюджет процесінің әрбір қатысушыларының елдің дамуын қаржылық қамтамасыз етудегі қатысу дәрежесін тағайындау;

- қаржы ресурстарының жалпы көлемін тағайындау мен оларды мемлекеттік мекемелер мен бюджеттік бағдарламалар әкімшілері бойынша бөлу;

- бюджеттің жалпы шығындар көлемін анықтау.

Бюджеттік болжамдаудың негізгі мақсаты – ол экономикада қазіргі кезеңде пайда болған тенденцияларды , нақты әлеуметтік- экономикалық шарттарды және олардың өзгерістерінің болашақ бағалауларын есепке ала отырып , бюджеттің оңтайлы дамуын жасау мен дәйектемелеу. Мұндай болжамдау нәтижесінің мемлекеттің қаржы – бюджеттік саясатында тиімді шаралар қабылдауда өте маңызды мәні бар.

Бюджетті жоспарлау мен болжау келесі үш маңызды бағыттарда жұмыс істеуді қарастырады:

- кірістер мен шығындардың барлық түрлері бойынша контингентердің болжамдық мөлшерін анықтау ;

- әрекеттегі заңнамаларға сәйкес бюджет жүйесінің деңгейлері бойынша реттеуші кірістердің бөлісі;- қаржылық жәрдем мен бюджеттік қамсыздандыруды теңестіру себебінен жоғары және төмен тұрған бюджеттер арасында арақатынасты дайындау.

28. Бюджет тапшылығының мәнін ашыңыз және оны қаржыландырудың қандай көздерін білесіздер?Теңгерімді бюджетті қалай түсінесіз?

Бюджеттік тапшылық (профицит) мынандай жағдайда орын алады — егерде бюджет шығыстарының (кірістерінің) мөлше-рі оның кірістері (шығыстары) көлемінен басым болса. Ал тап-шылықтың (профициттің) мөлшері таза бюджеттік несиелеуді ми-нустап алынған операциялық қалдық пен қаржы активтері бойын-ша операциялар қалдығы араларывдағы айырмашылық ретінде анықталады және оның шекті мүмкін мөлшері елдің әлеуметті-экономикалық дамуының орташа мерзімді жоспарында белгіле-неді. Бұл айырмашылық қаржыландырылуы тиіс, яғни бюджет тапшылығын өтеуді қамтамасыз ету үшін құралдар қарастыру қажет. Осы мақсаттар үшін Үкімет шеттен алып пайдалануды іске асырады, қайсысы профицит болған жағдайда Үкіметтік борышты қайта қаржыландыруға пайдалануы мүмкін. Бюджет тапшылығын қаржыландыру көлемі алынған заемдар сомасы мен бюджет құралдарының қозғалысы қосындысының заемдар бойынша негізгі борышты өтеу сомасынан арттыруы мөлшерінде тағайындалады.

Бюджеттің теңгерушілігі бюджеттік тапшылықты өтеуді әр түрлі әдістер пайдалану негізінде іске асырылады. Бұл арада бюд-жеттік тапшылықты өтеудің негізгі көзі болып ішкі және сыртқы шеттен алып пайдалану табылады, себебі басқа әдісті — ақша эмис-сиясын пайдалану инфляциялық процестерді дамытуға алып ке-луі мүмкін. Мемлекеттік шеттен алып пайдалану республикалық және жергілікті бюджеттердің тапшылықтарын қаржыландыру мақсатта ғана әрекеттенеді және Бюджеттік кодексте белгіленген нормамен шектеледі.

Бюджет тапшылығын қаржыландыру көздері ішкі және сырт-цы көздерге бөлінеді. Мемлекеттік құнды қағаздар эмиссиясы мен мемлекеттік мүлікті жекешелендіруден түскен табыс, мемлекет-тік кірістердің шығыстардан арттыруы мен мемлекеттік заемдар облигацияларын өткізуден түскен сомалар және қазынашылық міндеттемелер қаржыландырудың ішкі көздеріне жатады. Ал халықаралық қаржы ұйымдар ұсынатын сыртқы несиелерді бюд-жеттік тапшылықты қаржыландыру үшін жүмылдыру сыртқы көздерге жатады. Үкімет және жергілікті атқарушы органдар бюд-жеттер тапшылығын қаржыландыру үшін жұмылдырылатын іпткі және сыртқы көздер заемдық құралдар топтарына жіктеледі.

Орталық және жергілікті атқарушы органдар тиісті бюд-жеттердің тапшылығын өтеу үшін пайдалынатын заемдық құ-ралдардың ішкі кездері үш топқа бөлінеді. Мысалы, мемлекеттік құнды қағаздар тобы мемлекеттік қысқа мерзімді облигациялар то-бына, құралдар жұмылдыру тобына және берешектің негізгі сома-сын өтеу тобына бөлінеді. Республикалық бюджеттің тапшылығын өтеу үшін Үкімет пайдаланатын заемдық құралдардың сыртқы көздері екі топқа бөлінеді. Мысалы, халықаралық қаржы ұйым-дардың несиелері несиелер алу тобына және қарыздың негізгі со-масын өтеу тобына бөлінеді.