40. Менеджер ұғымына анықтама беріп оған қойылатын талаптарды атаңыз

Менеджер  деген сөздің өзі бізге ағылшын тілінен келген: бір нәрсені реттеу, бір нәрсені меңгеру, басшылық ету деген сөз. Мәселен, тек ғылыми ізденістермен шұғылданатын зерттеуші менеджер емес. Алайда,  егер ол зерттеуді ұйымдастыруға қатысатын болса, онда ол әрине, менеджер. Ауруды тек емдеп қана қоймай, клиниканы меңгеретін дәрігер жөнінде де осыны айтуға болады.

Менеджер-ең көп тараған кәсіптің бірі. Бұл-басқарумен, экономикамен шұғылданатын, заң және басқа да мәселелерді жақсы білетін кез келген адам. Шаруашылықтың түйінді орнында жұмыс істейтін кез келген адам да менеджер.

Менеджерлержұмысынұйымдастырудыңмынадайпринциптерібар.

• төңірегіңежақсыжандардытоптастыр, интелегенттергежәнеқабілеттіадамдарғасүйен;

• өзініңбіріншікезектегімүддеңдіайқында, күнделіктііс-әректіңніңжазбасынжүргіз, еңкүрделіпроблемалардытекстіңбіріншібетінежазыпқой;

• нақтыісжөніндеайт, қалайайтсаң, солайжазбабіл, жүргізілгенталдауларменқорытындыларматериалдарынанегізделсін, әрінақты, қысқа, кімгеарналғаныбелгілі; алұсынылатыншешімдерварианты –шағынболсын;

• басшыштабменөндірістіксалааралығындағыкикілжіңқымбатуақытпенкүш-жігердібосжіберуекендігінұмытпа. Басшыекіжақтыңдажауапкершілігіндұрысшектейбілуітиіс. Штабтыңбіріншікезектегіміндеті-басшығажәрдемдесу, әріөндірісучаскесінедұрысықпалетебілу;

• әркімніңбилікаясыннақтыайқында, адамдардыңдербесжұмысістеуінемүмкіндікбер;

• сын-ескертпелерді, әртүрлікөзқарастардыескер, олардыдұрыспайдалан;

• пайдаболғанөзгерістергекөңілаудар, әрбіркүнніңтүйіндімақсаты-барыншапайдатабуғақамқорлықжасауекендігінестесақта;

• өзжұмысстиліңдітап, әрісонықолдан.

Европалықменеджерлерқазіргікездеқаталталапты, өзгерістердіжәнеқауіп-қатердібастанөткізуде. БасқаружөніндегіағылшынконсультанттарыМ.ВудкокпенД.Френсистің «Басыбайлықтанбосанғанменеджер» кітабындаалдағыонжылдықтабасқаруүшінменеджердіңмынадайдағдыларыменқабілеттеріболуытиіс.

• өзінмеңгеребілу;

• жекебасыныңбағалықасиеттері;

• жекеөзініңайқынжоспарлары;

• жекебасынүнеміжетілдіріпотыру;

• проблемалардышешугедағдылану;

• өнертапқыштықжәнеинновацияғақабілеттілік;

• маңайындағыадамдарғаерекшеықпалетебілетінқабілет;

• қазіргібасқаруәдіс-тәсілдерінбілу;

• басшылықетуқабілетін;

• қоластындағыадамдардыбаулып, жетілдіребілу

• тиімдіжұмысшытоптарынқалыптастыружәнедамытуқабілеті.

41.Ынталандыру процессуалды теориялары адам әр түрлі мақсатқа жету үшін өз күш-жігерін қалай бөледі және жүріс-тұрыстың нақты бір түрін қалай таңдайтынын талдайды.

Мотивацияның мағыналы теорияларына А.Маслоудың иерархиялық қажеттіліктер теориясы, К. Альдерфердің Еrg теориясы, Д.Макклеландтың ие табылған қажеттіліктер теориясы, Ф.Герцбергтің екі факторлар теориясы және т.б. жатады.

Осы теориялардың мазмұнын толық қарастыру үшін ынталандыру мәнін ашу керек. оны мынадан көруге болады:

1. Әрбір адам организмінде тұрақты және табанды іс-әрекетке ынталандыратын тілектер болады.

2. Адамның бүкіл саналы іс-әрекетін адамның жүріс-тұрысын сипаттайтын терминдермен түсіндіруге болады.

3. Әрбір адамда интенсивтілік және табандылық бойынша түрлендіретін адамгершілік қажеттіліктер комплексі болады.

4. Осы қажеттіліктерді қанағаттандыру ынталандырылған жүріс-тұрыстың мақсаты болып табылады.

5. Саналы түрде меңгерілген мақсат тілекке ауысады.

6. Индивидуум мақсатқа жетіп, қанағаттанады, ол үшін белгілі ынта білдіреді.

7. Іс-әрекеттің мақсатқа ұмтылуы мадақтау немесе ынтаны қолдану нәтижесі болып табылады.

8. Мақсатқа бағытталған іс-әрекет нәтижесінде мақсат жүзеге асырылады.

Индивидуумның қажеттіліктері өзіне ішінен тән, ал ынталар сыртқы болып келеді де, оларды менеджер анықтап өз қызметінде қолданады. Қажеттіліктер мен тілектер қызметкерлердің мәдени мұрасынан тәуелді болады және оның сыртқы ортасында дамиды.

Сондықтан оларды көп жағдайда менеджер бақылай алмайды. Ал ынталар, керісінше, менеджерден шығатын болғандықтан, оларды қызметкерлер бақылай алмайды. Сондықтан менеджер оларды біріктіретін келістіруші және мотивацияны, өндірісті және пайданы жоғарлататын жолды табатын қызметкер деуге болады.

42. Студенттік ұйымның көшбасшы болуға қол жеткізуге мүмкіндік беретін билік көздерін атаңыз. Қандай билік көздеріне оның қолы жетпейді? Студенттік көшбасшылар өз жұмысының тиімділігін арттыру үшін толық билікке иелену қажет пе, әлде өзінің өкілеттіліктердің бір бөлігін басқа студенттерге делегирлеу қажет пе?

Билік дегеніміз – субъектінің (жеке адамның, партияның, таптың,  мемлекеттің және т.б.) өзінің еркін жүзеге асыруға және беделдің,  құқықтың, күш көрсету және басқа да құралдардың көмегімен  адамдардың іс-әрекетіне белгілі бір ықпал ету қабілеттілігі мен мүмкіндігі.  Көптеген көзқарастардың болуы билік деген құбылыстың өзінің  күрделігімен, адамзат қатынастарының кез-келген элементінде оның болуымен  түсіндіріледі.

БилӀк көздері- билеуші топты қүрайтын жекелеген адамдардың билігін тудыратын факторлар. Билік адамдардың субъективті айырмашылықтарынан олардың қоғамдағы алатын орындарының объективті әркелкілігінің нәтижесінде пайда болады. Саясаттануда әдетте билік көздеріне қара күш, байлық, білім, алатын орны және үйымдастыру жатады. Қара күш биліктің о бастағы негізі болса керек. БилӀк көздёрӀ өз қалауын орындатуы үшін қор- қытып-үркітіп, қара күш қолдануға сүйенеді. Байлық ежелден билік көзі болып табылады. Байлар өзінен материалдық тәуелділерді өз еркіне бағындырады. БилӀк көздёрӀ жеке адамның немесе топтың мүддесіне сүйенеді. Білім, ақпарат, тәжірибе қашан да БилӀк көздёрӀ болып келді. 

Студенттік ұйымның көшбасшысы ретінде студент белгілі бір артықшылықтарға ие болады. Оған қажет билік көздеріне келетін болсақ, қара күш әрине сәйкес емес. Себебі, демократиялық қоғамда билік көзінің бұл түрі тұлғаның жеке бас құқығына қол сұғушылық болып табылады. Қазіргі таңда байлық пен билік те бір-біріне байланысы жоқ элементтер болып таюылады. Ол бұрынғы заманда кім бай – сол үстемдікке ие болатын. Ал қазіргі таңда кім ақпарат мен білімге ие болса – сол әлемді басқарады. Сондықтан, студенттік ұйымды басқару үшін де көшбасшы білімді, интеллектуалды, ұйымдастырушылық қабілеті бар, көзі ашық, көкірегі ояу болуы тиіс.

Менеджменттегі нағыз лидерге тән 21 қасиеттің ішінде: «Көшбасшы өз қарамағындағы адамдарға сене білуі керек, олардың жұмысты жақсы атқаруы үшін қателіктерін түзете отырып, алға басуына барынша көмектесу керек» деп жазылған. Сондықтан, менің ойымша, егер ұйым алға бассын десе, нағыз көшбасшы барлық билік пен жұмысты, өкілеттілікті өз қолына алмай, белгілі бір бөлігін қарамағындағыларға делегирлеу керек. Бұл нағыз басшыға тән қасиет.