17. «Рекреациялық шаралар» деген не? Олардың түрлерін атап шығыңыз. Рекреациялық қажеттілік рекреациялық іс-әрекеттің белгілі бір

түрлерінде ғана іске асады, ондай әрекеттер тек бос уақытта ғана

ұйымдастырылып, адамның физикалық, психологиялық және рухани күшін

қалпына келтіруге және дамытуға бағытталады.

Рекреациялық іс-әрекет белгілі бір тәсілдер арқылы жүзеге асады. Бұндай

тәсілдерді "рекреациялық шаралар" деп атайды. Сонымен, "рекреациялық

шаралар" – бұл рекреациялық іс-әрекет түрлерін іске асырудағы тәсілдер /1/.

Шаралар жинағының ішінен мынадай рекреациялық шараларды бөліп

қарауға болады: суға шомылу, жаяу қыдыру, саңырау-құлақ пен жеміс-жидек

жинау, ескерткіштер мен мұражайларды аралап көру және т.с.с.

Рекреациялық шараларды екі топқа бөлуге болады, олар негізгі төрт

шараның басын қосадыРекреациялық-емдеу шаралары – бұл арнайы шаралар жүйесі,

санаторлық-курорттық емдеу әдістерімен қатаң анықталады: климатпен

емдеу, бальнеологиялық емдеу, батпақпен емдеу және т. б. Рекреациялық-

сауықтыру шараларының түрі әр алуан болып келеді. Бұған кіретіндер:

қыдыру, суға шомылу, күн және ауа ванналарын алу, ойындар, жай демалыс,

саңырау-құлақтарды жинау және т. б.

Рекреациялық-спорт шаралары, негізінен, адамның күш-қуатын дамытуға

бағытталған. Бұған кіретіндер: спорттық ойындар, желкенді және моторлы су

спорты, шаңғы спорты, ұзақ жаяу асулардан өту, тау шыңдарына көтерілу

және т. б. Рекреациялық-танымдық шаралар адамды рухани дамытуға

арналған. Бұған жататындар: мәдени ескерткіштерді көру, табиғаттың

құбылыстарымен танысу және т. б. Жоғарыда айтылған рекреациялық шараларды жай рекреациялық

шаралар дейді.

Жай рекреациялық шара – бұл ішкі бүтіндей біркелкі технологиялық

компоненттерге бөлінбейтін рекреациялық қызметтің элементтері.

Жай рекреациялық шара (ЖРШ) – демалыс бағдарламасын құрастыру

негізі. Социологтар 100 мың шақты ЖРШ есебін шығарып отыр, оның саны

әрбір 10 жылда екі есе өседі. Сондықтан ЖРШ-ды ірі топтарға (рекреациялық

іс-әрекеттің түрлеріне) жинастыруды қажет. Соңғы уақытта көбінесе рекреациялық іс-әрекеттің негізгі үш түрі туралы

айтылады. Оларға емдеу, спорттық-сауықтыру және танымдық жатады.

Рекреациялық-сауықтыру және рекреациялық-спорт шаралары түрлі

рекреациялық шаралар тобына кіргенімен де, өзінің функциялық бағытымен

бір-біріне өте жақын. Өйткені екеуі де негізінен адамның күш-қуатын

сауықтырып дамуына әсерін тигізеді.

Рекреациялық шаралардың әралуандылығы, араластығы және ауысып

тұруы рекреациялық аумақтардың қасиеттерімен тығыз байланысады.

Шаралардың әралуандылығы рекреациялық ресурстардың (табиғи және

әлеуметтік-экономикалық) әралуандылығына сәйкес келуі керек.

Рекреациялық ресурстардың әралуандылығы шаралардың араласып және

ауысып тұруына мүмкіндік береді.

18. Рекреациялық әрекеттің түрлері мен циклдері, тәуліктік, демалыс және өмір циклдерінің құрылымы Рекреациялық іс-әрекеттің түрі (рэт) – жай рекреациялық шараларды

біртекті топтау, олардың әрқайсысы өзара алмаса алады. Басқаша айтсақ,

рекреациялық іс-әрекеттің бір түріне өзара алмасатын жай рекреациялық

шаралар жата береді. Туроперейтингтің тәжірибесінде бұндай жағдайлардың

маңызы зор, өйткені қандай болмасын жай рекреациялық шараны өткізуге

мүмкіндік болмай қалғанда, оның орнын толтыру үшін туриске жай

рекреациялық шараның басқасын ұсынады. Мысалы, саңырау-құлақ болмай

қалғанда, туристерге жеміс-жидек жинауды ұсынады.

Рекреациялық іс-әрекеттің түрлері 2-кестеде көрсетілген /2/.

Күнделікті өмірде рекреациялық шаралар алмасып тұрады. Шаралар

неғұрлым аралас болса, рекреациялық іс-әрекет соғұрлым әсерлі болып,

рекреациялық қажеттілік қанағаттанарлықтай бола түседі.

Барлық рекреациялық іс-әрекет түрлері рекреациялық іс-әрекет циклімен

бірігіп, соның құрамына енеді. Белгілі уақыт ішінде қайталанып тұратын

рекреациялық шаралардың комбинациясын "рекреациялық іс-әрекеттің

циклі" (РӘЦ) деп атайды /1/. Мысалға, тәулік циклдерді, демалыс кезіндегі

циклдерді, өмірлік циклдерді айырады. Тәулік циклі белгілі бір уақыт ішінде

бірнеше рет қайталанып тұрады. Мынадай циклдер болуы мүмкін: ұзақ

демалыс, өмір циклі, белгілі жастар циклі (балалық шақ, жастық шақ, есейген

шақ) және т.б. Ұзақ демалыс циклі тәулік циклдерінен құрылады. Бірақ бұл

кезде бірдей тәулік циклдері қайталанбайды. Мысалға, санаторлы-курорттық

емдеу үш кезеңдерден тұрады: адаптациялық, емделу, экскурсиялық. Әр

кезеңнің өзінің тұрақты тәулік циклдері қалыптасады. Рекреациялық іс-

әрекеттің өмір циклдері рекреация түрлерінің, география аудандарының

ауысып тұруынан көрінеді. РЭЦ-ді рекреациялық іс-әрекеттің қоғамдық

функциясы бойынша жіктейді. Осыған байланысты емдеу, сауықтыру,

спорттық және танымдық рекреациялық іс-әрекет циклдерін айырады.