21. Рекреациялық іс-әрекеттің территориялық ұйымдастырылуының шарттары мен факторларын анықтау Рекреациялық саланың территориялық ұйымдастыруына елеулі әсер

ететін жағдайларды фактор деп, басқа түрлерін – шарттар деп атайды.

Туризмнің дамуы мен оның территориялық ұйымдастырылуына көптеген

факторлар мен шарттар әсерін тигізеді: әлеуметтік-экономикалық, табиғи-

географиялық, демографиялық, ғылыми-техикалық, саяси және т.б.

Рекреациялық қажеттіліктер рекреациялық саланың территориялық

ұйымдастыруының басты факторы болып саналады. Ал рекреациялық

қажеттіліктердің қалыптасуы әлеуметтік-экономикалық факторларымен

айқындалады.

Көрсетілген факторларды жүйелей отырып, оларды 2 топқа бөледі.

Осылай бөлуді Преображенский В.С., Азар В.И., Зорин И.В., П. Мариот

атақты ғалымдар ұсынды.

1. Туризмдегі қоғамдық қажеттіліктерді туғызатын факторлар. Олар

демалыстың түрлі формаларына сұраныс туғызады. Сонымен қатар,

олар рекреациялық шаруашылықтың құрылымын анықтайды.

2. Рекреациялық қажеттіліктерді іске асырушы факторлар. Олар

туризмнің түрлі формаларымен айналасуға адамдарды тартады. Бұл

факторлар туризмнің табиғи, мәдени-тарихи ресурстарымен,

халықтың әлеуметтік-экономикалық өмір жағдайымен (табыс

деңгейі, бос уақыттың болуы) байланысты.

Бұл екі фактор аумақ жағынан шоғырланған және шоғырлабаған болып

бөлінеді.

Шоғырланбаған факторлар – рекреациялық шаруашылыққа халық

шаруашылық деңгейде әсер ететін, бүкіл халық шаруашылық кешеннің

қоғамдық-экономикалық үрдісімен байланысатын туғызушы және іске

асырушы фактор. Туристік-рекреациялық жүйеге талдау жасағанда бұл

факторларды ескереді.

Шоғырланған факторлар – туризмдегі еңбектің аумақтық бөлінуін

анықтайтын, рекреациялық функцияларды белгілі бір жерге бекітетін,

кеңестікте нақты жіктелген туғызушы және іске асырушы фактор. Мұндай

факторларға тау, орман, жылы теңіз бен өзендер, минералды сулар, мәдени

ескерткіштер жатады. Себебі, олар туризм индустрия мекемелерінің

орналасуын анықтайды.

Рекреациялық қызметтер белгілі бір ауданда өндіріледі және

тұтынылады.

Ал Н.Н. Баранский айтқандай өндірілетін орын мен тұтынатын

орынның арасындағы аумақтық үзілістің болуы туризмде туристің

тұрғылықты орны мен демалыс орының арасындағы үзіліспен айқындалады.

Қоғамдық өндірістің даму деңгейі, халықтың тұрмыс жағдайы,

денсаулығын, еңбекке жарамдылығын қалпына келтіру қажеттілігі туғызушы

фактор ішінде маңызды рөл атқарады.

Әлеуметтік-экономикалық сипаты бар рекреациялық қажеттіліктер

туризм дамуының негізгі факторы болып саналады. Солар арқылы халықтың

физикалық және рухани күшін қалпына келтіру қажеттілігі іске асады.

Адамның психикасына кері әсерін тигізетін ғылыми-техникалық

революция, урбандалу үрдісінің дамуы туризммен айналасуға

қажеттіліктерді туғызатын факторлар болып табылады. Урбандалған үлкен

қалаларда табиғатта демалу сұранысы көбееді.

Туғызушы факторларға халықтың орналасуымен байланысты туристік

сұраныс аумағының біркелкі еместігі жатады.

Іске асырушы фактор тобына халықтың туристік саяхат жасауға

қатысуы жатады. Бұған кіретіндер: туристік-рекреациялық ресурстар,

материалдық, мәдени, білім деңгейінің өсуі, көлік, қызмет көрсету

сұранысындағы прогресс

22. «Рекреациялық сала» деген не?Рекреациялық қызмет көрсету өндірістің материалдық емес сферасына

жатады. Біздің елімізде рекреациялық қызмет көрсетудің жеке рекреациялық

салаға айналуына барлық мүмкіндіктер бар. Рекреациялық сала дегеніміз не?

Әр бір салада бірнеше кәсіпорындар, мекемелер, ұйымдар бірігіп, белгілі бір

функция атқарады, яғни салада шаруашылық бірліктер топтасады.

Рекреациялық салаға келетін болсақ, рекреациялық саланың құрылымын

анықтау өте қиын. Не себептен? 1-ші қиындығы: туризмнің

мультипликаторлық эффектісі, яғни көп қосымша салалар рекреанттарға

қызмет көрсетуге кіріседі; 2-ші қиындығы: рекреанттар саны нақты емес,

яғни статистикалық есептің жоқтығы. Осы себептен рекреациялық саланың

шекарасы нақты болмайды. Сондықтан рекреациялық саланы жоспарлауда да

қиындықтар туады.

Материалды және материалды емес игілікті пайдалану белгісі бойынша

рекреантқа қызмет көрсететін барлық мекемелерді рекреациялық салаға

жатқызуға болады. Кейбір зерттеушілер бұл жиындықты «туризм

индустриясы» деп атайды. Бірақ, «рекреациялық сала» мен «туризм

индустриясы» ұғымдарын ажырата білген жөн. Рекреациялық салада негізгі

техологиялық үрдістер іске асады, ал туризм индустриясында сонымен қатар,

рекреантқа қызмет көрсетуді ұйымдастырғанда шаруашылық байланыстар да

пайда болады. Қазіргі кезде рекреациялық саланы халық шаруашылықтың

жоспарына қосу тиіс.